Ο ορισμός και η σημασία των καρκινικών δεικτών

Οι καρκινικοί ή αλλιώς νεοπλασματικοί ή και βιοχημικοί δείκτες, είναι ουσίες οι οποίες βρίσκονται στα καρκινικά κύτταρα ή παράγονται από τα φυσιολογικά κύτταρα σε απάντηση στην παρουσία όγκου, με μεγαλύτερη όμως συγκέντρωση και πάντως, πάνω από τα φυσιολογικά όρια. Οι καρκινικοί δείκτες ανιχνεύονται στα βιολογικά υγρά (αίμα, κλπ). Οι δείκτες αυτοί μπορούν να ανιχνεύσουν μια νεοπλασία πριν ακόμα εμφανιστούν κλινικά συμπτώματα ή προτού διαγνωστεί ο καρκίνος με άλλες κλινικοεργαστηριακές μεθόδους και η έγκαιρη διάγνωση δίνει τη δυνατότητα για πιο αποτελεσματική θεραπεία.

Η ύπαρξη και κυρίως η αύξηση της συγκέντρωσης τους πάνω από τα φυσιολογικά όρια σχετίζεται με την παρουσία, την ανάπτυξη, τη διάγνωση ή και την πρόγνωση ενός κακοήθους όγκου.

Στις περισσότερες περιπτώσεις των ασθενών με καρκίνο, η έγκαιρη  διάγνωση σημαίνει καλύτερη, ευκολότερη και αποδοτικότερη αντιμετώπιση της νόσου, με αποτέλεσμα ιδιαίτερα περισσότερες πιθανότητες για τον ασθενή να υπερβεί την 5ετή επιβίωση.

Ο όρος 5ετής επιβίωση είναι μια στατιστική κατά την οποία οι ασθενείς με καρκίνο που ζουν χωρίς υποτροπή ή μετάσταση της νόσου για 5 χρόνια από την αρχική διάγνωση και θεραπεία, έχουν περισσότερες πιθανότητες να την ξεπεράσουν και να θεραπευθούν πλήρως με την πάροδο του χρόνου.

Οι πιο κάτω κυριότεροι καρκινικοί δείκτες έχουν αποδειχθεί ότι σχετίζονται με την παρουσία καρκίνου στα αντίστοιχα όργανα.

1. CEA, καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο, γλυκοπρωτεΐνη Μ.Β. 180.000, ένα εκ των αντιγόνων που παράγονται κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ανάπτυξης (γαστρεντερικής οδός). Μετά τη γέννηση μειώνεται συνεχώς, ώστε σε φυσιολογικό ενήλικο η τιμή του φτάνει στα 3-5 ng/ml. Οι μέγιστες τιμές παρατηρούνται σε καπνιστές. Παράγεται από τα γονίδια της «οικογένειας CEA». Προσδιορίζει καρκινική εξέλιξη στο έντερο και τους πνεύμονες. Άνω των 100mg  σε μεταστάσεις. Πτώση στο φυσιολογικό αναμένεται από επιτυχή κολεκτομή. Μετά, σε περίπτωση ανόδου, χρειάζεται γενική έρευνα.
2. Άλφα φετοπρωτεΐνη, άλφα εμβρυϊκή σφαιρίνη, γλυκοπρωτεΐνη Μ.Β. 70.000, από το ήπαρ του εμβρύου. Επί καρκίνου του ήπατος και σε σπερματικούς όγκους (φυσιολογική τιμή 0-6,4 μονάδες), (500mg) ανά κ.εκ. Μετεγχειρητικά, αύξηση προδικάζει υποτροπή ακόμα και ύστερα από 6 μήνες. Τελευταίως και ο TRA-1-60. Μη καρκινική αύξηση σημειώνεται σε κύηση, όταν το έμβρυο παρουσιάζει ανωμαλίες.
3. Χοριακή γοαδοτροπίνη, hCG, βήτα υποομάς, σιαλογλυκοπρωτεΐνη Μ.Β. 46.000, δομής υποφυσιακών ορμονών. Συντίθεται στην έναρξη της εγκυμοσύνης από τα τροφοβλαστικά κύτταρα και αργότερα από τα κύτταρα της συγκυτιοτροφοβλάστης του πλακούντα. Κλινικά καθορίζει την εγκυμοσύνη και χρήστες μαριχουάνας. Διάγνωση καρκίνων των τροφοβλαστικών όγκων σε μη έγκυο (100%), χοριοκαρκινώματα, μήλη κύηση. Φυσιολογικές τιμές > 31 U/ml. Σε μήλη κύηση και 1.000.000. Ένα 50% των χοριοκαρκινωμάτων αναπτύσσεται από μήλη κύηση.
4. Καρκινικό αντιγόνο 15-3 (CA15-3). Είναι βλεννώδους τύπου αντιγόνο μεγάλου μοριακού βάρους από τα κύτταρα του καρκίνου του μαστού. Αντιδρά με δυο μονοκλωνικά αντισώματα (115D8 και DF3). Φ.Τ.<31 U/ml. Προσδιορίζει τον καρκίνο του μαστού και τις μεταστάσεις του. Και σε νόσους του ήπατος. Παράλληλοι δείκτες ο MCA και ο CA 549.
5. Υδατανθρακικό αντιγόνο 19-9 (CA19-9), υδατάνθρακας υψηλού μοριακού βάρους, πλούσιος σε βλεννίνη. Από καρκίνωμα του ορθού και του παχέος εντέρου, σε καρκίνο του παγκρέατος κυρίως, και δευτερευόντως του ΓΕΣ. ΦΤ. <33-60 U/ml. Συγκεντρώσεις άνω του του 10.000 πιστοποιούν μεταστάσεις. Πρόδρομός του, ο δείκτης CA 50.
6. Καρκινικό αντιγόνο 125 (CA125). Βλεννώδης γλυκοπρωτεΐνη, Μ.Β. 200.000, αναγνωρίζεται με το μονοκλωνικό αντίσωμα OC 125. Συναντάται σε παράγωγα εμβρυϊκού επιθηλίου, ωοθηκικού καρκινώματος και σε ιστούς αδενοκαρκινώματος. Φ.Τ. 0-35 U/ml. Και σε ενδομητρίωση, κίρρωση, κύηση κ.α. Επίσης η τοποϊσομεράση ΙΙ, η melan Α και η inhibine-alpha εφαρμόζονται σε μερικές περιπτώσεις.
7. Προστατικό ειδικό αντιγόνο (PSA), γλυκοπρωτεΐνη, Μ.Β. 34.000. Ειδικό για το όργανο προστάτη, αλλά όχι ειδικό για τον καρκίνο του προστάτη. Το ποσόν  και οι μεταβολές του (άνω του 75 ng/ml το χρόνο) οδηγούν στην πρώιμη διάγνωση καρκίνων και μεταστάσεών του. Φ.Τ. αναλόγως της ηλικίας <4 ng/ml. Αναστέλλεται από την αντιανδρογόνο θεραπεία. Και οι δύο αυτοί δείκτες αυξάνουν ύστερα από δακτυλική εξέταση του προστάτη, ύστερα από συνουσία κτλ.

Η πρακτική χρήση των δεικτών

Μια αυξημένη τιμή δεν σημαίνει οπωσδήποτε καρκίνο, αλλά μας προβληματίζει να ερευνήσουμε περισσότερο τον ασθενή. Εκείνο όμως που είναι βέβαιο είναι το γεγονός ότι οι δείκτες αυτοί βοηθούν στην παρακολούθηση ασθενών με καρκίνο, σε περιπτώσεις π.χ. χειρουργικών επεμβάσεων, χημειοθεραπείας, ακτινοθεραπείας, υποτροπών ή μεταστάσεων κατά τις οποίες έχουμε μεγάλες μεταβολές.

Μία αύξηση ή συνεχής αύξηση των καρκινικών δεικτών υποδηλώνει συχνά υποτροπή, μετάσταση και μικρή ανταπόκριση στη θεραπεία, ενώ μειωμένα επίπεδα υποδεικνύουν θετική ανταπόκριση, συνεπώς και καλή πρόγνωση.

Αν επιλεγούν σωστά, οι καρκινικοί δείκτες μπορούν να συνεισφέρουν ικανοποιητικά στην μελέτη της νόσου. Ορισμένες εφαρμογές των καρκινικών δεικτών είναι:

1. Παρακολούθηση και αξιολόγηση της θεραπείας.
2. Έλεγχος των μεταστάσεων πριν την εμφάνιση κλινικών συμπτωμάτων.
3. Εκτίμηση της βιοχημικής φύσης του όγκου και κλινική σταδιοποίηση και ταξινόμησή του.
4. Ικανότητα πρόγνωσης της νόσου.
5. Ικανότητα διαφορικής διάγνωσης από καλοήθης όγκους ή άλλες ασθένειες ή ακόμα και επιβεβαίωση της διάγνωσης.
6. Συνεπικουρούν στη διάγνωση του καρκίνου και έτσι είναι ευκολότερη η αντιμετώπισή του.

Photo credit: PNNL – Pacific Northwest National Laboratory / Foter.com / CC BY-NC-SA