Ο αιματοκρίτης (HCT) αποτελεί την εκατοστιαία αναλογία του όγκου του αίματος που καταλαμβάνεται από τα ερυθροκύτταρα (ερυθρά αιμοσφαίρια) ανά μονάδα όγκου αίματος. Η τιμή αυτή χρησιμοποιείται μαζί με εκείνην της αιμοσφαιρίνης για να διαπιστωθεί η αναιμία, μια κατάσταση του αίματος κατά την οποία η τιμή της αιμοσφαιρίνης είναι χαμηλότερη των 13,5g% στους άνδρες και χαμηλότερη των 12g% στις γυναίκες.
Υψηλός αιματοκρίτης
Ο αυξημένος αιματοκρίτης μπορεί να αποτελεί ένδειξη απώλειας υγρών, όπως στις περιπτώσεις της αφυδάτωσης, των εγκαυμάτων και της θεραπείας με διουρητικά ή – πιο σπάνια – σε αύξηση του αριθμού των ερυθροκυττάρων (ερυθραιμία) που μπορεί να προκύψει σε περιπτώσεις όπως οι καρδιαγγειακές και οι νεφρικές διαταραχές. Κατά την αφυδάτωση μειώνεται ο όγκος του αίματος, ωστόσο οι τιμές του αιματοκρίτη επανέρχονται σε φυσιολογικά επίπεδα μετά από επαρκή πρόσληψη υγρών.
Στις περιπτώσεις πάντως που σε επανειλημμένες αιματολογικές εξετάσεις ο αιματοκρίτης βρίσκεται αυξημένος, πρέπει να γίνει διερεύνηση της αιτίας.
Όταν ο υψηλός αιματοκρίτης οφείλεται σε σχετικά αυξημένο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων συνήθως συνιστούμε στο άτομο να ασχοληθεί με τον αθλητισμό, διότι ενδεχομένως έχει καλύτερη οξυγόνωση των μυών. Τα υπερβολικά πολλά ερυθρά αιμοσφαίρια όμως μπορούν να κάνουν το αίμα πιο αργό στη κίνησή του και τελικά παρέχεται λιγότερο οξυγόνο στα όργανα του σώματος.
Ο υψηλός αιματοκρίτης που οφείλεται σε ερυθραιμία συμβάλλει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ενώ υπάρχει ο κίνδυνος να σχηματισθεί πιο εύκολα θρόμβος και τελικά έμφραγμα. Άτομα με αιματοκρίτη πάνω από 50% εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου ή εγκεφαλικού επεισοδίου.
Αυξάνεται μάλιστα και ο κίνδυνος για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 όταν ο αιματοκρίτης είναι υψηλός. Άνδρες με αιματοκρίτη πάνω από 48% εμφανίζουν 4 φορές υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2 σε σύγκριση με όσους έχουν αιματοκρίτη κάτω από 42%. Αυτό κατά πάσα πιθανότητα συμβαίνει διότι όταν το αίμα είναι πυκνό, η ινσουλίνη δυσκολεύεται να μεταφέρει τη γλυκόζη μέσα στα κύτταρα με αποτέλεσμα να ανεβαίνει το «ζάχαρο» στο αίμα.
Φυσιολογικά επίπεδα
Οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη διαφέρουν ανά ηλικία αλλά μετά την εφηβεία καθορίζονται με βάση το φύλο. Για τους άνδρες συνήθως κυμαίνονται μεταξύ 40-52% ενώ για τις γυναίκες σε 36-48%, όταν δεν βρίσκονται σε εγκυμοσύνη. Μετά τα 60 οι άντρες και οι γυναίκες έχουν ελαφρά χαμηλότερες τιμές αιματοκρίτη, κάτι που αντανακλά τον χαμηλότερο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων σε αυτήν την ηλικία. Οι γυναίκες μάλιστα θα πρέπει να γνωρίζουν ότι κατά την εγκυμοσύνη οι φυσιολογικές τιμές είναι χαμηλότερες από ότι συνήθως. Στην περίπτωση της μονής κύησης είναι στο 34% και 30% στην πολύδυμο κύηση.
Σημειωτέον ακόμη ότι υπάρχουν φάρμακα που μπορούν να προκαλέσουν χαμηλό ή υψηλό αιματοκρίτη, ενώ παροδική και μικρή πτώση προκαλείται από τις ιώσεις, το άγχος, την αϋπνία και την κόπωση. Χαμηλό αιματοκρίτη προκαλούν οι διατροφικές ανεπάρκειες, η κατάκλιση, η υπερφόρτωση με υγρά, ορισμένες ορμονικές διαταραχές, αλλά και η εγκυμοσύνη όπως προαναφέρθηκε.