Blog

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια πάθηση που χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές γλυκόζης στο αίμα (το απλό σάκχαρο που δίνει ενέργεια στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού) και αναπτύσσεται όταν ο οργανισμός δεν παράγει ή δεν χρησιμοποιεί αποτελεσματικά μια ορμόνη που ονομάζεται ινσουλίνη, η οποία βοηθά στην απομάκρυνση του πλεονάσματος γλυκόζης από το αίμα.

Για τη σωστή ρύθμισή του, η διατροφή αποτελεί έναν από τους βασικότερους παράγοντες. Οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και 2 με τις σύγχρονες ινσουλίνες και με τη γνώση των ισοδυνάμων υδατανθράκων μπορούν να επιτύχουν την άριστη ρύθμισή και παράλληλα να έχουν μεγάλη ποικιλία καθημερινά στο διαιτολόγιό τους.

Τα φαγητά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπη. Καθώς όμως οι υδατάνθρακες επηρεάζουν το ζάχαρο περισσότερο από τις πρωτεΐνες και τα λίπη, είναι απαραίτητο να γνωρίζετε το ποια τρόφιμα τους περιέχουν για καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου.

Υδατάνθρακες

Πριν γίνει διαθέσιμη η ινσουλίνη, οι γιατροί συμβούλευαν ότι οι διαβητικοί δεν έπρεπε να τρώνε υδατάνθρακες καθώς ήταν γνωστό ότι αυξάνουν το σάκχαρο μεταγευματικά. Σήμερα όμως μπορούν να απολαμβάνουν μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή, που πρέπει να τους περιλαμβάνει.

Το άμυλο και τα σάκχαρα είναι υδατάνθρακες. Το άμυλο λαμβάνεται από δημητριακά προγεύματος, ψωμιά, κράκερ, παξιμάδια, όσπρια, ρύζι και αμυλούχα λαχανικά. Υδατάνθρακες επίσης λαμβάνονται από φρούτα, γαλακτοκομικά προϊόντα, καθώς και από γλυκά (κέικ, μπισκότα, σοκολάτες).

Σε γενικές γραμμές ο διαβητικός θα πρέπει να επιλέγει τους σύνθετους υδατάνθρακες που είναι πλούσιοι σε φυτικές ίνες και μη επεξεργασμένοι, όπως μαύρο ψωμί ή πολύσπορο, ζυμαρικά ολικής αλέσεως και ρύζι μη αποφλοιωμένο. Επιπλέον, μπορεί να τρώει όλα τα φρούτα της αρεσκείας του, αλλά άγουρα, τα ζυμαρικά ενδείκνυται να μην τα καταναλώνει πολύ βρασμένα, ακόμη θα πρέπει να προτιμά τα ωμά λαχανικά που έχουν φυτικές ίνες και καθυστερούν την απορρόφηση γλυκόζης, ώστε μεταγευματικά να μην αυξάνεται το σάκχαρό του.

Παιδί και διαβήτης

Ένα διαβητικό παιδί πρέπει να τρώει όποτε πεινάει. Με τα χρόνια τα παιδιά χρειάζονται περισσότερη ινσουλίνη, καθώς οι εξετάσεις αίματος και ούρων είναι θετικές και το επιβάλλουν. Η χαμηλή γλυκόζη αίματος μπορεί να δείχνει ότι το παιδί χρειάζεται ή λιγότερη ινσουλίνη ή περισσότερη τροφή.

Επιπλέον, δεν θα πρέπει να τρώνε κρυφά σοκολάτες και γλυκά. Σε περίπτωση όμως που το κάνουν, δεν θα πρέπει για να αντισταθμιστούν οι επιπλέον υδατάνθρακες στον οργανισμό τους, να μειωθούν τα φυσιολογικά επίπεδα τροφής. Σε μεγαλύτερα παιδιά οι γονείς πρέπει να εξηγούν γιατί δεν πρέπει να τρώνε κρυφά γλυκά και σοκολάτες και τι κινδύνους ενέχουν αυτά για την κατάσταση της υγείας τους.

 Γενικές οδηγίες

1. Τρώτε πολλά φρούτα και λαχανικά. Προσπαθήστε να επιλέγετε από όλα τα χρώματα για να αυξήσετε την ποικιλία.
2. Επιλέξτε ολικής άλεσης δημητριακά προϊόντα . Επιλέξτε μαύρο ψωμί, καστανό ρύζι και μακαρόνια ολικής άλεσης.
3. Χρησιμοποιήστε ελαιόλαδο, αλλά προσοχή στις θερμίδες!
4. Πίνετε νερό αντί αναψυκτικά, τα οποία έχουν πολλές θερμίδες.
5. Επιλέξτε όσπρια για τα γεύματα σας.
6. Επιλέξτε άπαχα γαλακτοκομικά προϊόντα.
7. Προτιμήστε άπαχα κρέατα.
8. Τρώτε ψάρι τουλάχιστον δυο φορές την εβδομάδα.
9. Τέλος, προσοχή στην ποσότητα! Τρώγοντας μεγάλες ποσότητες, ακόμα και από τα υγιεινά φαγητά, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του σωματικού βάρους.

Το διαβητικό πόδι είναι μια από τις σοβαρότερες επιπλοκές που απειλούν τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη.

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια μεταβολική ασθένεια, η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα (υπεργλυκαιμία) και διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης, είτε ως αποτέλεσμα ελαττωμένης έκκρισης της ινσουλίνης από το πάγκρεας, είτε λόγω ελάττωσης της ευαισθησίας των κυττάρων του σώματος στην ινσουλίνη.

Ο χρόνο εμφάνισης ενός διαβητικού ποδιού συνήθως προκύπτει έπειτα από τουλάχιστον 10 με 15 χρόνια αρρύθμιστου διαβήτη και είναι πιο συχνός σε διαβητικούς τύπου 1. Σε εκείνους δηλαδή που χρειάζονται ινσουλίνη για τη θεραπεία αφού το πάγκρεας τους δεν λειτουργεί.

Βασικές αιτίες

Ο βαθμός αύξησης της γλυκόζης στο αίμα και η παραμονή των αυξημένων τιμών της για μεγάλο χρονικό διάστημα βλάπτουν κυρίως τα μικρά αγγεία, προκαλώντας διαβητική νευροπάθεια, νεφροπάθεια, αμφιβληστροειδοπάθεια κ.λπ. με σοβαρές συνέπειες σε πολλά οργανικά συστήματα, όπως νεφρική ανεπάρκεια, μόνιμη βλάβη στους οφθαλμούς, η οποία μπορεί να οδηγήσει και σε τύφλωση, έλκη στα πόδια κλπ.

Οι βασικές αιτίες για τη δημιουργία έλκους στα πόδια είναι δυο σοβαρές επιπλοκές της νόσου: η νευροπάθεια και η περιφερική αρτηριοπάθεια. Κατά την εμφάνισή της χάνεται η προστατευτική αίσθηση του πόνου και το σκέλος του διαβητικού ασθενούς δεν «πονάει» όταν κάποιο αιχμηρό αντικείμενο ή θερμό ερέθισμα του προκαλέσουν βλάβη.

Έτσι, μπορεί να δημιουργηθεί οποιαδήποτε πληγή χωρίς ο ασθενής να την αντιληφθεί. Η πληγή όμως αυτή ταυτόχρονα συνεπάγεται και είσοδο μικροβίων στον οργανισμό. Με τον τρόπο αυτόν δημιουργείται φλεγμονή στο πόδι, η οποία εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα και ορθολογικά, αφενός επεκτείνεται πολύ γρήγορα και αφετέρου καταλήγει σε ακρωτηριασμό.

Εάν «μαυρίσει» ή αλλάξει το χρώμα του ποδιού προς το σκούρο, υπάρχει συνήθως βλάβη των αγγείων, δηλαδή απόφραξη των αρτηριών που φέρνουν το αίμα στα κάτω άκρα. Αυτή η επιπλοκή ονομάζεται περιφερική αρτηριοπάθεια. Το άκρο που δεν αιματώνεται νεκρώνεται ολόκληρο ή κάποια δάκτυλα. Ενίοτε η άμεση παρέμβαση που θα ανοίξει την απόφραξη και θα αποκαταστήσει την κυκλοφορία του αίματος σώζει το πόδι. Σε αντίθετη περίπτωση –για παράδειγμα με την καθυστερημένη ενημέρωση του ιατρού–  θα πρέπει να διενεργηθεί και πάλι ακρωτηριασμός.

Οι αθηροσκληρυντικές βλάβες των αρτηριών επιτείνονται στην παρουσία του διαβήτη, δημιουργώντας ταχύτατα στενώσεις, ή και αποφράξεις του αυλού των αγγείων. Οι αλλοιώσεις αυτές προσβάλλουν εν δυνάμει όλα τα αγγεία του σώματος.

Οι βλάβες εστιάζονται στις περιφερικές κυρίως αρτηρίες κάτω από το γόνατο, που είναι αγγεία μεσαίου και μικρού διαμετρήματος, γεγονός το οποίο χαρακτηρίζει την ιδιομορφία του προβλήματος. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην εγκατάσταση και την ταχεία εξέλιξη της διαβητικής αγγειοπάθειας συμβάλλουν παράγοντες όπως ο χρόνος εμφάνισης και η ρύθμιση του διαβήτη, η υψηλή αρτηριακή πίεση, το κάπνισμα, η υπερλιπιδαιμία και η παχυσαρκία.

Η παρουσία των αποφρακτικών αρτηριακών βλαβών στα κάτω άκρα υποδηλώνεται από ένα συνδυασμό συμπτωμάτων στο μεγαλύτερο αριθμό των ασθενών, ενώ περίπου στο 1/3 των πασχόντων δεν υπάρχουν συμπτώματα. Είναι ιδιαίτερα σημαντική η αξιολόγηση του προβλήματος σε πρώιμα στάδια, καθώς μπορεί να ανακοπεί η πορεία της νόσου σε κρίσιμη ισχαιμία. Η κρίσιμη ισχαιμία αποτελεί τη σοβαρότερη εξέλιξη της αρτηριοπάθειας, οφείλεται, κυρίως, σε εκτεταμένες και πολυεπίπεδες αλλοιώσεις και συνοδεύεται, τις περισσότερες φορές, από την εμφάνιση ελκών ή νεκρώσεων στα δάκτυλα και την πτέρνα.

Η αντιμετώπιση της διαβητικής αρτηριοπάθειας των κάτω άκρων συνδέεται άμεσα με την ποιότητα ζωής, πρακτικά με τη δυνατότητα να βαδίζει κανείς. Για το λόγο αυτόν ο κύριος άξονας αυτής της ποιότητας ζωής είναι η διάσωση του άκρου.

Αντιμετώπιση

Ο καλύτερος, λοιπόν, τρόπος αντιμετώπισης της ταχείας εξέλιξης και των επιπλοκών της διαβητικής περιφερικής αρτηριοπάθειας σαφώς είναι η πρόληψή της, με την απομάκρυνση των παραγόντων κινδύνου. Έτσι, η σωστή ρύθμιση του διαβήτη, η διακοπή του καπνίσματος, ο έλεγχος της υπερλιπιδαιμίας και της υπέρτασης, η καταπολέμηση της παχυσαρκίας και η άσκηση είναι μερικοί από τους βασικούς κανόνες έλεγχου της εξέλιξης της νόσου.

Όταν όμως οι αθηροσκληρωτικές βλάβες των αρτηριών είναι σοβαρές, δεν ανταποκρίνονται στα συντηρητικά μέτρα θεραπείας και η νόσος εξελίσσεται ταχύτατα με σοβαρό κίνδυνο επιπλοκών (λοίμωξη του ποδιού, έλκη, νεκρώσεις), τότε η χειρουργική θεραπεία είναι απαραίτητη προκειμένου να αποκατασταθεί η αρτηριακή κυκλοφορία του ποδιού, να επουλωθούν τα ισχαιμικά έλκη και να αποφευχθεί ο ακρωτηριασμός.

Συμβουλές για την πρόληψη

1. Μην περπατάτε ποτέ ξυπόλητοι, υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού.
2. Φοράτε άνετα παπούτσια για να προστατεύσετε τα πόδια σας από την πίεση και την δημιουργία σκληρύνσεων. Ελέγχετε καθημερινά το εσωτερικό των υποδημάτων σας έτσι ώστε να μην υπάρχουν σκισίματα στην εσωτερική επιφάνεια καθώς και ξένα αντικείμενα.
3. Παρατηρείτε καθημερινά τα πόδια σας. Να βλέπετε τα πέλματά σας με ένα καθρέπτη. Αν δεν βλέπετε καλά Θα πρέπει να βοηθηθείτε από ένα μέλος της οικογένειάς σας ή από ένα φιλικό πρόσωπο.
4. Κάντε ποδόλουτρο καθημερινά, αλλά μην τα αφήνετε στο νερό περισσότερο από 5΄. Μία μεγαλύτερη παραμονή στο νερό αφαιρεί το απαραίτητο λίπος από το δέρμα και προκαλεί ελαφρά ξηρότητα και σχισίματα. Προσέχετε την θερμοκρασία του νερού να μην υπερβαίνει τους 38 βαθμούς Κελσίου.
5. Σκουπίζετε τα πόδια σας καλά, ιδιαίτερα μεταξύ δακτύλων.
6. Χρησιμοποιείτε ενυδατική κρέμα για να διατηρήσετε το δέρμα ελαστικό (προσοχή, όχι κρέμα στο ενδιάμεσο των δακτύλων).
7. Κόβετε τα νύχια σας με πολύ προσοχή, είναι προτιμότερο να τα κονταίνετε με λίμα.
8. Χρησιμοποιείστε αντιιδρωτικά προϊόντα και απορροφητική-αντιμηκητισιακή πούδρα για τα πόδια που ιδρώνουν.
9. Ποτέ μην αφαιρείτε κάλους μόνοι σας. Απευθυνθείτε στον γιατρό σας.
10. Αποφύγετε την υπερβολική ζέστη στα πόδια σας. Μην χρησιμοποιείτε θερμοφόρες ή ηλεκτρικά θερμαινόμενα μαξιλάρια.

Μπορείτε επίσης να δείτε τη σχετική παρουσίαση της Εταιρείας Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού Ποδιού (ΕΜΕΔΙΠ).

Να θυμάστε ότι το πόδι που πονά, άλλαξε χρώμα (κόκκινο ή μελανό), είναι θερμό (όλο ή ένα μέρος του), έχει άσχημη οσμή ή εμφάνισε φουσκάλες ή μικρές πληγές, αποτελούν σημάδια για τα οποία θα πρέπει να ζητήσετε ιατρική συμβουλή.

Παύλος Πουλάκος, Χρήστος Τσαμέτης, Ευφροσύνη Τσίρου, Γεσθημανή Μηντζιώρη, Βικεντία Χαριζοπούλου, Δημήτριος Γ. Γουλής

Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής, Α΄Μαιευτική – Γυναικολογική Κλινική, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Φροντίδα με επίκεντρο τη γυναίκα

1. Οι γυναίκες, οι σύντροφοί τους και οι οικογένειές τους πρέπει πάντα να αντιμετωπίζονται με ευγένεια, σεβασμό και αξιοπρέπεια. Οι απόψεις, οι πεποιθήσεις και οι αξίες της γυναίκας, του συντρόφου της και της οικογένειάς της, σε σχέση με τη φροντίδα της εγκύου και του νεογνού, πρέπει να γίνονται σεβαστές, ανά πάσα στιγμή.
2. Οι γυναίκες πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για την περίθαλψή τους, μετά από ενημέρωση και συμφωνία με τους θεράποντες ιατρούς τους.
3. Η καλή επικοινωνία μεταξύ των επαγγελματιών της υγείας και των γυναικών είναι αναντικατάστατη. Πρέπει να συνοδεύεται από τεκμηριωμένα ιατρικά στοιχεία, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της κάθε γυναίκας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις πολιτισμικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις της.
4. Οι οδηγίες και οι συστάσεις πρέπει να εξηγούνται αναλυτικά, ιδιαίτερα στις γυναίκες με κινητικές ή μαθησιακές δυσκολίες, καθώς και σε αυτές που δεν γνωρίζουν την Ελληνική γλώσσα.
5. Με κάθε ευκαιρία, θα πρέπει να παρέχονται στη γυναίκα και στο σύντροφο ή την οικογένειά της οι συμβουλές και η υποστήριξη που απαιτούνται.

Βασικές προτεραιότητες

Πληροφορίες προς την έγκυο

Στις εγκύους γυναίκες πρέπει να προσφέρονται οι απαραίτητες πληροφορίες, βασισμένες σε σύγχρονα δεδομένα, ώστε να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις για την υγεία τους. Σε αυτά που τους γνωστοποιούνται, πρέπει να περιλαμβάνεται το πού και από ποιον θα παρακολουθούνται.

Συμβουλές με βάση τον τρόπο ζωής

1. Οι γυναίκες, οι σύντροφοί τους και οι οικογένειές τους πρέπει πάντα να αντιμετωπίζονται με ευγένεια, σεβασμό και αξιοπρέπεια. Οι απόψεις, οι πεποιθήσεις και οι αξίες της γυναίκας, του συντρόφου της και της οικογένειάς της, σε σχέση με τη φροντίδα της εγκύου και του νεογνού, πρέπει να γίνονται σεβαστές, ανά πάσα στιγμή.
2. Οι γυναίκες πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για την περίθαλψή τους, μετά από ενημέρωση και συμφωνία με τους θεράποντες ιατρούς τους.
3. Η καλή επικοινωνία μεταξύ των επαγγελματιών της υγείας και των γυναικών είναι αναντικατάστατη. Πρέπει να συνοδεύεται από τεκμηριωμένα ιατρικά στοιχεία, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της κάθε γυναίκας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις πολιτισμικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις της.
4. Οι οδηγίες και οι συστάσεις πρέπει να εξηγούνται αναλυτικά, ιδιαίτερα στις γυναίκες με κινητικές ή μαθησιακές δυσκολίες, καθώς και σε αυτές που δεν γνωρίζουν την Ελληνική γλώσσα.
5. Με κάθε ευκαιρία, θα πρέπει να παρέχονται στη γυναίκα και στο σύντροφο ή την οικογένειά της οι συμβουλές και η υποστήριξη που απαιτούνται.

Όλες οι γυναίκες πρέπει να ενημερώνονται για τη σημασία τόσο της δικής τους υγείας, όσο και του εμβρύου, καθώς και της αναγκαιότητας διατήρησης επαρκών αποθεμάτων βιταμινών D κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, οι γυναίκες μπορεί να επιλέξουν να λαμβάνουν 1200 μονάδες βιταμίνης D / ημέρα. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να ληφθεί ως προς το εάν οι γυναίκες που ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου ακολουθούν τις συμβουλές και παίρνουν το συμπλήρωμα καθημερινά.

Στην ομάδα υψηλού κινδύνου ανήκουν:

1. γυναίκες που έχουν περιορισμένη έκθεση στο ηλιακό φως, όπως οι γυναίκες που παραμένουν κλεισμένες στο σπίτι, ή είναι βαριά ντυμένες, όταν βρίσκονται σε εξωτερικό χώρο
2. γυναίκες με διατροφή ιδιαίτερα χαμηλή σε βιταμίνη D, όπως αυτές που δεν καταναλώνουν λιπαρά ψάρια, αυγά, κρέας, μαργαρίνη ή δημητριακά ενισχυμένα με βιταμίνη D
3. γυναίκες με Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) πριν την εγκυμοσύνη μεγαλύτερο από 30 kg/m2
4. γυναίκες από τη Μέση Ανατολή, την Αφρική, τη Νότια Ασία ή την Καραϊβική

Προληπτικός έλεγχος (screening) για αιματολογικές παθήσεις

Σε όλες τις έγκυες γυναίκες θα πρέπει να πραγματοποιείται έλεγχος για δρεπανοκυτταρική αναιμία και θαλασσαιμίες, το νωρίτερο (ιδανικά, κατά τις πρώτες 10 εβδομάδες της εγκυμοσύνης).

Προληπτικός έλεγχος (screening) για συγγενείς ανωμαλίες

Η «τριπλή δοκιμασία» [αυχενική διαφάνεια, β-χοριακή γοναδοτροπίνη (β-hCG), πρωτεΐνη-Α που σχετίζεται με την εγκυμοσύνη (pregnancy-associated plasma protein-A – PAPP-A)] συνιστάται για τον έλεγχο του συνδρόμου Down. Πραγματοποιείται σε ηλικία εγκυμοσύνης μεταξύ 11 εβδομάδων και 13 εβδομάδων και 6 ημερών. Για τις γυναίκες που προσέρχονται αργότερα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η πιο αποτελεσματική δοκιμασία είναι η «τριπλή» ή η «τετραπλή», που πραγματοποιούνται σε ηλικία εγκυμοσύνης μεταξύ 15 και 20 εβδομάδων.

Προληπτικός έλεγχος (screening) για κλινικές καταστάσεις

Έλεγχος για Σακχαρώδη Διαβήτη (ΣΔ) εγκυμοσύνης συνιστάται σε όλες τις εγκύους. Ιδιαίτεροι παράγοντες κινδύνου για ΣΔ εγκυμοσύνης αποτελούν:

1. ΔΜΣ μεγαλύτερος από 30 kg/m²
2. Προηγούμενη γέννηση νεογνού με μακροσωμία (βάρος γέννησης μεγαλύτερο από 4,5 kg)
3. Ιστορικό ΣΔ εγκυμοσύνης
4. Οικογενειακό ιστορικό ΣΔ (πρώτου βαθμού συγγενείς με ΣΔ)
5. Καταγωγή από περιοχή με υψηλό επιπολασμό ΣΔ:
6.  Μέση Ανατολή (Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ιράκ, Ιορδανία, Συρία, Ομάν, Κατάρ, Κουβέιτ, Λίβανος, Αίγυπτος)
7. Νότια Ασία (Ινδία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές)
8. Καραϊβική θάλασσα (μαύρη φυλή)

Γυναίκες που χρειάζονται επιπρόσθετη φροντίδα

Οι κατευθυντήριες οδηγίες αυτού του φυλλαδίου αφορούν τη βασική κλινική φροντίδα για τις έγκυες γυναίκες. Αντίθετα, έγκυες γυναίκες με τις παρακάτω καταστάσεις, συνήθως χρειάζονται επιπρόσθετη φροντίδα:

1. καρδιακά νοσήματα, αρτηριακή υπέρταση
2. νεφρικά νοσήματα
3. ενδοκρινικά νοσήματα, ΣΔ τύπου 1
4. ψυχιατρικά νοσήματα (θεραπευόμενα με φάρμακα)
5. αιματολογικά νοσήματα
6. αυτοάνοσα νοσήματα
7. επιληψία
8. κακοήθη νοσήματα
9. σοβαρό άσθμα
10. χρήστριες εθιστικών ουσιών, όπως ηρωΐνη, κοκαΐνη, έκσταση
11. HIV ή HBV λοίμωξη
12. παχύσαρκες (ΔΜΣ μεγαλύτερος από 30 kg/m²) ή ελλιποβαρείς γυναίκες (ΔΜΣ μικρότερος από 18 kg/m²)
13. γυναίκες με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών στην ανάπτυξη του εμβρύου, όπως έγκυες ηλικίας μεγαλύτερης των 40 ετών ή καπνίστριες
14. γυναίκες, που είναι μέλη ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων, όπως έφηβες ή γυναίκες χωρίς κοινωνική υποστήριξη

Γυναίκες που έχουν βρεθεί σε οποιαδήποτε από τις παρακάτω καταστάσεις σε προηγούμενες εγκυμοσύνες απαιτούν, συνήθως, πρόσθετη προσοχή:

1. καθ’ έξιν αποβολές (δύο ή περισσότερες)
2. πρόωρος τοκετός
3. βαριάς μορφής προεκλαμψία, σύνδρομο HELLP ή εκλαμψία
4. rhesus ισο-ανοσοποίηση ή άλλα αντισώματα ομάδων αίματος
5. χειρουργική επέμβαση στη μήτρα, συμπεριλαμβανομένων της καισαρικής τομής, της ινομυοματεκτομής ή της κωνοειδούς βιοψίας τραχήλου
6. περιγεννητική αιμορραγία
7. επιλόχεια κατάθλιψη
8. μεγάλος αριθμός τοκετών (τέσσερις ή περισσότεροι)
9. ενδομήτριος θάνατος εμβρύου ή θάνατος νεογνού
10. νεογνό μικρό για την ηλικία εγκυμοσύνης (μικρότερο από την 5η εκατοστιαία θέση)
11. νεογνό μεγάλο για την ηλικία εγκυμοσύνης (μεγαλύτερο από την 95η εκατοστιαία θέση)
12. νεογνό με βάρος γέννησης μικρότερο από 2,5 kg ή μεγαλύτερο από 4,5 kg
13. νεογνό με συγγενή ανωμαλία (δομική ή χρωμοσωμική).

Πληροφορίες προς την έγκυο

Δώστε πληροφορίες οι οποίες:

1. να είναι εύκολα κατανοητές από όλες τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών με ιδιαίτερες ανάγκες, όπως σωματικές, αισθητηριακές ή μαθησιακές δυσκολίες, καθώς και από τις γυναίκες που δεν μιλούν και δεν διαβάζουν την Ελληνική γλώσσα
2. να επιτρέπουν στις γυναίκες να λαμβάνουν αποφάσεις, έχοντας κατανοήσει την κατάσταση
3. να είναι σαφείς, περιεκτικές, ακριβείς, και βασισμένες στην τρέχουσα βιβλιογραφία
4. να υποστηρίζονται από γραπτές πληροφορίες και να παρέχονται σε διάφορες μορφές.

Θυμηθείτε:

1. να σέβεστε τις αποφάσεις της γυναίκας, ακόμη και όταν οι απόψεις της είναι αντίθετες με τις δικές σας
2. να συζητήσετε τις ανησυχίες και τις απορίες της
3. να βεβαιωθείτε ότι κατανοεί τις πληροφορίες που της παρέχονται
4. να της δώσετε αρκετό χρόνο για τη λήψη αποφάσεων

Οι πληροφορίες θα πρέπει να καλύπτουν:

1. ποιος είναι ο θεράπων ιατρός
2. τον πιθανό αριθμό και χρονοδιάγραμμα των επισκέψεων που απαιτούνται
3. μαθήματα ανώδυνου τοκετού και θηλασμού
4. το δικαίωμα κάθε γυναίκας να αποδεχτεί ή να απορρίψει μια διαγνωστική εξέταση

Γράφει ο Δήμος Κανιούρας, χειρούργος οφθαλμίατρος

Ο διαβήτης είναι μια συχνή νόσος που αφορά όλες τις ηλικίες. Μια από τις συνέπειές της είναι και η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, δηλ. η προσβολή του αμφιβληστροειδούς (του βυθού του ματιού πιο απλά), με την μορφή της αλλοίωσης των αγγείων λόγω του υψηλού σακχάρου στο αίμα. Δεν υπάρχουν συμπτώματα στα αρχικά στάδια ενώ αν δεν προληφθεί, διαγνωσθεί και αντιμετωπιστεί εγκαίρως, οι συνέπειες για την όρασή μας μπορεί να είναι πολύ σοβαρές.

Τι είναι η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια; Πού οφείλεται; Ποιούς αφορά; Ο διαβήτης (πάθηση που οφείλεται στην μειωμένη παραγωγή ή έλλειψη της ινσουλίνης με συνέπεια την αύξηση του σακχάρου στο αίμα) μπορεί να προσβάλει διάφορα σημεία του ματιού, ένα από τα οποία είναι ο αμφιβληστροειδής χιτώνας που αντιστοιχεί στο βυθό του ματιού. Διαβητική αμφι/πάθεια είναι η προσβολή των μικρών (τριχοειδών) αγγείων του αμφιβληστροειδούς.

Η διαβητική αμφι/πάθεια αφορά όλους του διαβητικούς ασθενείς είτε είναι ινσουλίνο- εξαρτώμενοι (Τύπος 1) νεαροί σε ηλικία είτε είναι μη ινσουλίνο-εξαρτώμενοι (Τύπος 2) και εμφανίζουν την πάθηση σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Κλινική εικόνα – Στάδια της Δ.Α:

1. Μη παραγωγική αμφ/πάθεια. Στο στάδιο αυτό η εικόνα του βυθού παρουσιάζει μικροανευρύσματα, αιμορραγίες, εξιδρώματα και οίδημα στον αμφ/δή. Όταν η διαρροή συστατικών από το αίμα προς τους ιστούς, γίνεται στο πιο κεντρικό σημείο του αμφ/δούς (στην ωχρά κηλίδα) τότε έχουμε οίδημα ωχράς. Τα παραπάνω είναι αποτέλεσμα της βλάβης του διαβήτη στα μικρά αγγεία (τριχοειδή) του αμφ/δούς.

2. Παραγωγική αμφ/πάθεια. Λόγω της φτωχής κυκλοφορίας του αίματος στον αμφιβληστροειδή, δημιουργούνται ζώνες χαμηλής οξυγόνωσης (ισχαιμία). Το μάτι αντιδρώντας σε αυτή την κατάσταση δημιουργεί νέα παθολογικά αγγεία τα οποία είναι πολύ ευαίσθητα και μπορούν να αιμορραγήσουν. Το τελικό στάδιο της παραγωγικής αμφ/πάθειας περιλαμβάνει αιμορραγίες στο υαλώδες, ουλοποίηση, αποκόλληση, νεοαγγειακό γλαύκωμα και απώλεια της όρασης.

Ποια είναι τα συμπτώματα της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας;

Η Δ.Α. είναι από τις πλέον ύπουλες ασθένειες. Ακόμη και όταν συμβαίνουν σοβαρές αλλαγές στο μάτι, ο ασθενής μπορεί να μην έχει συμπτώματα και να μην αντιλαμβάνεται την βαρύτητα της κατάστασης. Η όραση μπορεί να μην μεταβληθεί μέχρι που η Δ.Α. να εξελιχθεί σε πιο προχωρημένα στάδια.

Τα συμπτώματα εμφανίζονται όταν υπάρξει οίδημα στην ωχρά ή αιμορραγία του υαλώδους ή του αμφ/δούς με απώλεια οράσεως.

Πολλές φορές οι διαβητικοί παρατηρούν παροδικά θαμπώματα, λόγω αυξομειώσεως του σακχάρου. Πριν να διορθώσουμε με τα κατάλληλα γυαλιά θα πρέπει να ρυθμίσουμε πρώτα το σάκχαρο.

Ποιά η σημασία της οφθαλμολογικής εξέτασης και κάθε πότε πρέπει να γίνεται;

Ο διαβητικός πρέπει να υποβάλλεται τακτικά σε οφθαλμολογική εξέταση ακόμη και όταν δεν έχει συμπτώματα, για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της αμφ/πάθειας. Θυμηθείτε ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Και στην συγκεκριμένη περίπτωση, η τακτική επίσκεψη στον οφθαλμίατρο είναι εκείνη που θα σώσει πολλές φορές την όρασή μας.

Η βυθοσκόπηση (ή οφθαλμοσκόπηση) μέσω διαστολής της κόρης των ματιών είναι η βασική εξέταση που πρέπει να κάνει συχνά ο διαβητικός ασθενής. Η επίσκεψη στον οφθαλμίατρο θα πρέπει να γίνεται κάθε 6 μήνες εφόσον δεν συντρέχουν λόγοι για πιο συχνή παρακολούθηση και εφόσον δεν υπάρχουν αλλοιώσεις στον βυθό.

Αν υπάρχουν αλλοιώσεις τότε καλό είναι οι επισκέψεις μας να γίνονται κάθε 3,4 μήνες. Με αυτό το τρόπο θα υπάρχει η δυνατότητα να προβλεφθούν έγκαιρα οι βλάβες και να βρεθούν οι ενδείξεις για την φλουοραγγειογραφία. Η εξέταση αυτή είναι το επόμενο βήμα το οποίο ακολουθείται αν χρειαστεί και είναι το σημαντικό όπλο των οφθαλμιάτρων για σαφέστερη διάγνωση της Δ.Α. και την κατάσταση των αγγείων, χορηγώντας ενδοφλεβίως μια χρωστική την φλουορεσκείνη, και φωτογραφίζοντας τον βυθό του ματιού.

Θεραπεία της Δ.Α.

Ο διαβητικός ασθενής θα πρέπει να γνωρίζει ότι το πιο σημαντικό που μπορεί να κάνει για την ασθένεια του είναι να ρυθμίζει σωστά το σάκχαρό του. Το απορρυθμισμένο σάκχαρο προωθεί με γρηγορότερους ρυθμούς την Δ.Α. Επίσης θα πρέπει να ρυθμίζει την υπέρταση του, την υπερλιπιδαιμία (χοληστερίνη και τριγλικερίδια) αν υπάρχει και να περιορίζει το κάπνισμα και το αλκοόλ.

Η νεώτερη εξέλιξη στην θεραπεία της Δ.Α.και ειδικότερα στο οίδημα της ωχράς κηλίδος είναι η έγκριση το 2010 απο τον Οργανισμό Φαρμάκων των ΗΠΑ των αντιαγγειογεννετικών παραγόντων(anti VEGF) κυριώτερος και αποτελεσματικότερος εκπρόσωπος των οποίων είναι το φάρμακο LUCENTIS.H θεραπεία αυτή βέβαια πρέπει να γίνεται με ενδοβολβική έγχυση του φαρμάκου σε μηνιαία βάση κατ αρχήν και μετά πιο αραιά.Σε επίμονες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν και εγχύσεις κορτιζόνης.Μεγάλος όγκος ερευνών βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη έτσι ώστε να έχουμε στη διάθεσή μας φάρμακα με οχι τόσο συχνή ανάγκη χορήγησης.

Η απώλεια οράσεως μπορεί να προληφθεί με την θεραπεία με ακτίνες λέιζερ, αν η τελευταία γίνει στο σωστό χρόνο.Η θεραπεία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί παράλληλα με την εφαρμογή εγχύσεων anti VEGF(LUCENTIS). Αυτή γίνεται όταν δημιουργηθούν ισχαιμικές περιοχές στον αμφ/δή ή κυρίως όταν αρχίζουν να δημιουργούνται νεοαγγεία.

Το λέιζερ βοηθά στο να εξαφανιστούν τα παθολογικά αγγεία και έτσι να αποφύγουμε πιθανές αιμορραγίες και απώλεια όρασης. Έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία ακόμη και της παραγωγικής αμφιβληστροειδοπάθειας ή οιδήματος ωχράς μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο τύφλωσης κατά 90%. Πρέπει να τονίσουμε ότι το λέιζερ αποσκοπεί κυρίως να σώσει την όραση που έχει απομείνει και όχι να την βελτιώσει, παρόλο που υπάρχουν περιπτώσεις που η βελτίωση είναι εφικτή. Η θεραπεία είναι ανώδυνη και γίνεται με μερικές συνεδρίες. Οι παρενέργειες είναι πολύ μικρές, αφορούν κυρίως την μείωση του οπτικού πεδίου αλλά είναι τίποτα μπροστά στον κίνδυνο να χάσει κανείς την όρασή του χωρίς την θεραπεία.

Συμπέρασμα: Θα πρέπει να κατανοηθεί η σημασία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης. Ο διαβητικός ασθενής θα πρέπει να ελέγχεται συχνά από τον οφθαλμίατρό του αφού μόνο έτσι θα μπορούν να προβλεφθούν οι αλλαγές στα μάτια του και να θεραπευθούν έγκαιρα όταν χρειαστεί,με τις εγχύσεις anti VEGF παραγόντων(LUCENTIS) και laser.

Πηγή: kaniouras.gr

Η σωστή μέτρηση του σακχάρου των ατόμων με διαβήτη αποτελεί τη βάση για τις οποιεσδήποτε αποφάσεις σχετικές με τη θεραπεία και κάνει την καθημερινότητα καλύτερη και πιο ποιοτική. Με την βοήθεια των μετρήσεων ο γιατρός μπορεί να καθορίσει τη σωστή δόση των αντιδιαβητικών δισκίων ή της ινσουλίνης που χρειάζεται ο ασθενής για την θεραπεία του, αλλά και το ίδιο άτομο μπορεί ανά πάσα στιγμή να ελέγξει τα επίπεδα του σακχάρου του.

Πόσο συχνά θα πρέπει να ελέγχω το σάκχαρό μου;

Ο συχνός έλεγχος της γλυκόζης σίγουρα αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την καλύτερη διαχείριση του σακχάρου. Η τιμή του σακχάρου αίματος είναι εξαιρετικά ευμετάβλητη. Δεν μπορούμε να βασιστούμε σε προηγούμενα στοιχεία, από άλλες ημέρες, για να προβλέψουμε την τιμή του σακχάρου μας ή για την αύξηση της γλυκόζης στο αίμα μετά την κατανάλωση μιας τροφής.

Η διεξαγωγή μετρήσεων πριν από το μεσημεριανό και το βραδινό γεύμα είναι απαραίτητη για τη σωστή επιλογή του είδους και της ποσότητας της τροφής καθώς και για την κατάλληλη δοσολογία ινσουλίνης ή φαρμάκων. Η μέτρηση του σακχάρου, 2 ώρες μετά το γεύμα, μας δείχνει πώς αυτό επηρέασε τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα μας, με σκοπό να είναι στα επιθυμητά πλαίσια, γιατί έχει βρεθεί ότι, και όταν μόνον αυτές είναι υψηλές, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος επιπλοκών μελλοντικά.

Σε περίπτωση αποτυχίας ικανοποιητικών τιμών μετά τα γεύματα πρέπει να γίνεται αναπροσαρμογή της διατροφής και της φαρμακευτικής αγωγής από τον θεράποντα γιατρό.

Αυξημένες μετρήσεις συνιστώνται όταν υπάρχει πρόβλημα υγείας π.χ. γρίπη, διάρροια, εμετοί, εξαγωγή δοντιών, ή και όταν για κάποιο λόγο διαταράσσεται η καθημερινή “ρουτίνα’’ π.χ. αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις, ψυχολογικό στρες, αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, στον ύπνο, στην άσκηση ή στη φαρμακευτική αγωγή. Πολύ σημαντική επίσης είναι η μέτρηση του σακχάρου πριν τον ύπνο για να αποφευχθούν οι βραδινές υπογλυκαιμίες, που μπορεί να μην γίνουν αντιληπτές κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Σε κάθε περίπτωση, ο γιατρός είναι εκείνος που θα συνεκτιμήσει τους παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω και θα καθορίσει τη συχνότητα που θα πρέπει να γίνονται οι αυτομετρήσεις του σακχάρου στο αίμα σε κάθε άτομο με διαβήτη ξεχωριστά.

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι πάθηση που χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές γλυκόζης στο αίμα (το απλό σάκχαρο που δίνει ενέργεια στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού). Ο διαβήτης αναπτύσσεται όταν ο οργανισμός δεν παράγει ή δεν χρησιμοποιεί αποτελεσματικά μια ορμόνη που ονομάζεται ινσουλίνη, η οποία βοηθά στην απομάκρυνση του πλεονάσματος γλυκόζης από το αίμα.

Ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και κυρίως από τον τύπο του διαβήτη. Γενικά ο τύπος 1 είναι αυτός που είναι πιθανότερο να εκδηλωθεί ξαφνικά (και σε μικρότερη ηλικία), με τα θορυβώδη συμπτώματα της οξείας επιπλοκής του (διαβητική κετοξέωση), ενώ ο τύπος 2 συνήθως ακολουθεί πιο ήπια-ύπουλη πορεία ή μπορεί να είναι ακόμα και τελείως ασυμπτωματικός.

Το σάκχαρο δεν πρέπει να αυξάνεται πάνω από ορισμένα όρια. Αν συμβεί αυτό τότε μπορεί να παρουσιαστούν διάφορα συμπτώματα όπως:

• Κόπωση
• Αυξημένη δίψα ή και πείνα
• Πιθανή απώλεια βάρους
• Θολωμένη όραση
• Συχνοουρία
• Κακή επούλωση τραυμάτων
• Κολπίτιδες/Ουρηθρίτιδες
• Μούδιασμα στα άκρα
• Προβλήματα με τη στύση

Εάν το σάκχαρο είναι υψηλό για χρόνια, χωρίς κατάλληλη θεραπεία μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές:

• Στοματικές παθήσεις
• Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια η οποία αποτελεί την 1η αιτία τύφλωσης σε νέες ηλικίες
• Διαβητική νεφροπάθεια η οποία αποτελεί την πιο συχνή αιτία νεφρικής ανεπάρκειας
• Υπέρταση/Αθηροσκλήρυνση/Έμφραγμα
• Διαβητική νευροπάθεια η οποία αποτελεί την 1η αιτία ακρωτηριασμού κάτω άκρου
• Εγκεφαλικό/Άνοια

Η θεραπεία

Ο ασθενής για να διατηρήσει το σάκχαρο σε επίπεδα κοντά στο φυσιολογικό και να αποφύγει τις επιπλοκές θα πρέπει να λάβει φάρμακα εάν πρόκειται για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και ινσουλίνη και στους δύο τύπους.

Σε περίπτωση που λαμβάνει φάρμακα για σάκχαρο θα πρέπει να γνωρίζει:

• Το όνομα και τη δοσολογία κάθε φαρμάκου
• Πότε πρέπει να το παίρνει
• Τι να κάνει αν χαθεί μια δόση
• Τον τρόπο δράσης τους
• Τι παρενέργειες μπορεί να έχουν

Όσον αφορά την ινσουλίνη θα πρέπει να γνωρίζει ότι:

• Υπάρχει μόνο σε μορφή ένεσης
• Υποκαθιστά την ινσουλίνη του σώματος
• Υπάρχουν διάφοροι τύποι ινσουλίνης που διαφέρουν στην ταχύτητα και διάρκεια της δράσης τους
• Είναι απαραίτητη στον διαβήτη τύπου 1
• Μπορεί να χρειαστεί στον διαβήτη τύπου 2 αν τα φάρμακα δεν επαρκούν για πιο γρήγορο έλεγχο του σακχάρου, σε περίπτωση εγκυμοσύνης, ασθένειας ή και χειρουργείου.
• Η  έγκαιρη και σωστή λήψη ινσουλίνης βοηθάει στον έλεγχο του διαβήτη και την αποφυγή επιπλοκών.

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της θεραπείας ο ασθενής μπορεί να το διαπιστώσει πραγματοποιώντας έλεγχο του σακχάρου με ειδικό μετρητή στο σπίτι, καθώς και της γλυκοσυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1C) κάθε 3-6 μήνες με εξετάσεις αίματος.

Ο έλεγχος του σακχάρου σε γενικές γραμμές θεωρείται ικανοποιητικός όταν η γλυκοσυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbA1C) παραμένει μικρότερη του 7%, οι μετρήσεις του σακχάρου με το μετρητή κυμαίνονται:

• Πριν τα γεύματα στα 90-130 mg/dl
• 2-3 ώρες μετά το γεύμα σε λιγότερο από 160 mg/dl
• Πριν τον ύπνο σε 110-150 mg/dl

Να σημειωθεί ωστόσο ότι οι στόχοι για κάθε ασθενή μπορεί να είναι  διαφορετικοί. Σε συνεργασία με τον γιατρό μπορούν να τεθούν ανάλογοι στόχοι καθώς και το πόσο συχνά πρέπει να ελέγχεται το σάκχαρο.

Υπογλυκαιμία

Οι διαβητικοί επιπλέον θα πρέπει να γνωρίζουν και τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας τα οποία έχουν ως εξής:

• Πονοκέφαλος
• Κρύος ιδρώτας
• Τρέμουλο/ταχυκαρδία
• Πείνα
• Αδυναμία
• Σύγχυση/απώλεια συνείδησης
• Ξαφνική κούραση

Στην περίπτωση της υπογλυκαιμίας θα πρέπει να γίνει μέτρηση του σακχάρου και να καταναλωθούν 15 γραμμάρια υδατάνθρακα που απορροφάται γρήγορα, όπως μισό ποτήρι χυμό, 3-4 ταμπλέτες γλυκόζης, 1 κουταλιά ζάχαρη ή μέλι. Ύστερα από 15 λεπτά θα πρέπει να ξαναγίνει μέτρηση του σακχάρου και να ακολουθήσει κανονικό γεύμα ή ένα σνακ.

Τα απαραίτητα

Εάν κάποιος βρίσκεται σε θεραπεία με ινσουλίνη ή φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν υπογλυκαιμία, θα πρέπει να φέρει μαζί του μετρητή σακχάρου, λίστα με τα ονόματα και τη δοσολογία των φαρμάκων που παίρνει, ταμπλέτες ή φιαλίδια γλυκόζης από το φαρμακείο, τα στοιχεία επικοινωνίας με τον ενδοκρινολόγο, βραχιόλι ή μενταγιόν ταυτότητας που να δηλώνει ότι έχει διαβήτη –και ειδικά αν ταξιδεύει μόνος– καθώς και ένεση γλουκαγόνης στο σπίτι για την αντιμετώπιση της υπογλυκαιμίας από συγγενικό πρόσωπο σε περίπτωση απώλειας συνείδησης.

Πώς μπορούν να αποφευχθούν οι επιπλοκές

Ο εκάστοτε διαβητικός θα πρέπει να κρατήσει το σάκχαρο και την πίεση σε χαμηλά επίπεδα, να διατηρήσει ένα φυσιολογικό βάρος, να ελέγχει συχνά την χοληστερίνη, να αποφεύγει το τσιγάρο και την καθιστική ζωή, να κάνει συχνά έλεγχο για πιθανές επιπλοκές (έλεγχο πρωτεΐνης ούρων, εξέταση οφθαλμών με βυθοσκόπηση) και να κρατήσει συχνή επαφή με τον γιατρό.

Οδήγηση

Αν γίνεται λήψη ινσουλίνης ή φαρμάκων που μπορεί να προκαλέσουν υπογλυκαιμία πρέπει να ελέγχεται το σάκχαρο κάθε φορά πριν την οδήγηση. Αν το σάκχαρο είναι χαμηλότερο από 80, ο ασθενής θα πρέπει να φάει κάτι για να ανέβει. Επιπλέον, αν πρόκειται να οδηγήσει για πολλές ώρες, θα πρέπει να ελέγχει το σάκχαρο τουλάχιστον κάθε 2 με 3 ώρες και να έχει πάντα μαζί χυμό ή ταμπλέτες γλυκόζης.

Τέλος, ο ασθενής δεν θα πρέπει να ξεχνάει ότι ο διαβήτης είναι μια χρόνια πάθηση, θα πρέπει να μάθει να ζει με αυτόν και να έχει ένα πλάνο για την αντιμετώπισή του.