Συναισθηματική Υπερφαγία: Γιατί τρώμε όταν δεν πεινάμε;

Η τροφή είναι απαραίτητη για την επιβίωσή μας, αλλά δεν τρώμε πάντα μόνο για να καλύψουμε τις ενεργειακές μας ανάγκες. Πολλές φορές, το φαγητό γίνεται μηχανισμός αντιμετώπισης των συναισθημάτων μας, από το άγχος και τη θλίψη μέχρι την πλήξη και τη χαρά. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται συναισθηματική υπερφαγία και επηρεάζει ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων, συχνά χωρίς να το αντιλαμβάνονται. Ας εξετάσουμε τι είναι η συναισθηματική υπερφαγία, γιατί συμβαίνει και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε.

Τι είναι η συναισθηματική υπερφαγία;

Η συναισθηματική υπερφαγία αναφέρεται στην κατανάλωση τροφής ως απάντηση σε συναισθήματα και όχι σε πραγματική πείνα. Τα άτομα που βιώνουν αυτή τη συμπεριφορά συχνά αναζητούν τροφές πλούσιες σε ζάχαρη, λίπος και αλάτι, καθώς αυτές ενεργοποιούν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου, παρέχοντας μια προσωρινή αίσθηση ανακούφισης ή ευχαρίστησης.

Τι προκαλεί τη συναισθηματική υπερφαγία;

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτή τη συμπεριφορά:

1. Στρες και Άγχος: Το χρόνιο στρες αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης, μιας ορμόνης που σχετίζεται με την αύξηση της όρεξης και την επιθυμία για ανθυγιεινά τρόφιμα.
2. Θλίψη και Μοναξιά: Το φαγητό μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο παρηγοριάς και προσωρινής ανακούφισης από αρνητικά συναισθήματα.
3. Βαρεμάρα: Πολλοί άνθρωποι τρώνε όταν δεν έχουν κάτι να κάνουν, απλά για να απασχολήσουν τον εαυτό τους.
4. Συνήθειες από την παιδική ηλικία: Αν μεγαλώσαμε σε περιβάλλον όπου το φαγητό χρησιμοποιούνταν ως ανταμοιβή ή παρηγοριά, μπορεί να αναπτύξουμε αντίστοιχες συνήθειες στην ενήλικη ζωή.
5. Ορμονικές διακυμάνσεις: Οι αλλαγές σε ορμόνες όπως η ινσουλίνη, η γκρελίνη (ορμόνη της πείνας) και η λεπτίνη (ορμόνη του κορεσμού) μπορούν να επηρεάσουν την όρεξη και την τάση για υπερκατανάλωση τροφής.

Πώς να ξεχωρίσουμε τη συναισθηματική από τη φυσική πείνα;

Για να αναγνωρίσουμε αν η πείνα μας είναι πραγματική ή συναισθηματική, μπορούμε να αναρωτηθούμε τα εξής:

• Η πείνα ήρθε ξαφνικά ή σταδιακά; (Η φυσική πείνα εμφανίζεται σταδιακά, ενώ η συναισθηματική πείνα είναι ξαφνική και έντονη.)
• Θέλω συγκεκριμένες τροφές (π.χ. γλυκά, junk food) ή οποιοδήποτε γεύμα θα με ικανοποιούσε;
• Νιώθω ικανοποίηση μετά το φαγητό ή ενοχές και απογοήτευση;
• Τρώω επειδή πραγματικά πεινάω ή για να νιώσω καλύτερα συναισθηματικά;

Πώς να διαχειριστούμε τη συναισθηματική υπερφαγία;

Η συναισθηματική υπερφαγία δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί, αλλά υπάρχουν στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν:

1. Καταγραφή Συναισθημάτων και Διατροφικών Συνηθειών: Η καταγραφή των σκέψεων και των συναισθημάτων μας πριν και μετά το φαγητό μπορεί να μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε μοτίβα συναισθηματικής υπερφαγίας.
2. Εύρεση Εναλλακτικών Τρόπων Διαχείρισης των Συναισθημάτων: Δραστηριότητες όπως η γυμναστική, ο διαλογισμός, η μουσική ή η επικοινωνία με αγαπημένα πρόσωπα μπορούν να αντικαταστήσουν το φαγητό ως μηχανισμό ανακούφισης.
3. Ενσυνείδητη Διατροφή (Mindful Eating): Το να τρώμε αργά, απολαμβάνοντας κάθε μπουκιά και αναγνωρίζοντας τα σήματα πείνας και κορεσμού του σώματός μας, μπορεί να μας βοηθήσει να αποφεύγουμε την παρορμητική κατανάλωση φαγητού.
4. Απομάκρυνση των “πειρασμών”: Αν δεν έχουμε εύκολη πρόσβαση σε ανθυγιεινά τρόφιμα στο σπίτι, μειώνεται η πιθανότητα να τα καταναλώσουμε παρορμητικά.
5. Υποστήριξη: Η συζήτηση με έναν διατροφολόγο, ψυχολόγο ή ομάδα υποστήριξης μπορεί να προσφέρει πολύτιμη καθοδήγηση και ενθάρρυνση.

Εν κατακλείδι, η συναισθηματική υπερφαγία είναι μια συχνή συμπεριφορά που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη σωματική και ψυχική μας υγεία. Ωστόσο, με αναγνώριση, κατανόηση και εφαρμογή στρατηγικών αντιμετώπισης, μπορούμε να ανακτήσουμε τον έλεγχο της διατροφής μας και να βελτιώσουμε τη σχέση μας με το φαγητό. Εάν δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε τη συναισθηματική υπερφαγία, μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από ειδικούς. Η αλλαγή είναι εφικτή και μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ισορροπημένη και υγιή ζωή.

Άγγελος Κλείτσας, Ειδικός Παθολόγος – Διαβητολόγος

Βιβλιογραφία

1. Heatherton, T. F., & Baumeister, R. F. (1991). “Binge eating as escape from self-awareness.” Psychological Bulletin, 110(1), 86-108.
2. Macht, M. (2008). “How emotions affect eating: A five-way model.” Appetite, 50(1), 1-11.
3. Torres, S. J., & Nowson, C. A. (2007). “Relationship between stress, eating behavior, and obesity.” Nutrition, 23(11-12), 887-894.
4. van Strien, T. (2018). “Causes of emotional eating and matched treatment of obesity.” Current Diabetes Reports, 18(6), 1-8.