Blog

Vaccine.jpg

16 Οκτωβρίου, 2015 Angelos KlitsasΆρθρα0
Γράφει ο Διαμαντής Κλημεντίδης, κλινικός φαρμακοποιός

Αυτή θα είναι πιθανότατα η πιο εύκολη ανάρτηση στην ιστορία της ιστοσελίδας. Αν και πρέπει να παραδεχτώ ότι δεν αφιέρωσα ιδιαίτερα εκτεταμένο χρόνο στην έρευνα που συνήθως προηγείται των άρθρων μου, αναγκάστηκα να διακόψω πρόωρα την προσπάθεια, καθώς το επαναλαμβανόμενο μοτίβο της εμφάνισης του ίδιου αριθμού σχετικών δημοσιεύσεων σε κάθε αναζήτησή μου, με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς λέξεων-κλειδιών, σε όλες τις επιστημονικές (και όχι μόνο) βάσεις δεδομένων όπου έχω πρόσβαση, δεν άφηνε περιθώρια αμφισβήτησης: Μηδέν.

Το ερώτημα

Πριν λίγες ημέρες εκδόθηκε η απόφαση του Υπουργείου Υγείας για τον εποχικό εμβολιασμό κατά τις γρίπης για τη σεζόν 2013-2014. Παραδοσιακά, αυτό σημαίνει αυξημένη ροή ασφαλισμένων που ανήκουν στις λεγόμενες ομάδες υψηλού κινδύνου προς τα φαρμακεία, ώστε να προμηθευτούν (και τις περισσότερες φορές να κάνουν επί τόπου) τα εμβόλιά τους. «Μήπως έχετε φάει ψάρι, αυγό ή κοτόπουλο σήμερα;», ρωτάει σε πολλές περιπτώσεις ο φαρμακοποιός. Αν ναι, τότε «καλύτερα να το κάνουμε αύριο ή σε δύο ημέρες», ενώ αν όχι, «παρακαλώ να αποφύγετε να τα καταναλώσετε για 1-2 μέρες μετά το εμβόλιο». Τα ίδια έχω πει κι εγώ αμέτρητες φορές τις δύο περιόδους αντιγριπικού εμβολιασμού που έζησα ως φαρμακοποιός του πάγκου, καθώς το άκουσα από τη μεγαλύτερη φαρμακοποιό και το υιοθέτησα -on the job training, που λένε.

Μια αναζήτηση στο Google φανερώνει πως την ίδια οδηγία δίνουν και αρκετοί παιδίατροι, όπως φαίνεται από συζητήσεις μαμάδων σε σχετικά forum.

Τις προάλλες συζητούσαμε για το θέμα με μία φίλη φαρμακοποιό. «Τι λες, να τους ρωτάω αν έχουν φάει ψάρι και αυγό;».

Αλήθεια όμως, γιατί να το κάνει κάποιος αυτό; Ποιος μπορεί να είναι ο μηχανισμός που συνδέει την κατανάλωση αυτών των τροφών με την πρόκληση ανεπιθύμητων ενεργειών από το εμβόλιο; Υπάρχει καν τέτοιος;

Τα δεδομένα

Θα είμαι σύντομος. Δεν υπάρχουν. Πουθενά… (σ.σ. για να είμαι πιο ακριβής, δεν βρήκα εγώ πουθενά. Αν κάποιος εκ των εκλεκτών αναγνωστών έχει άλλες πηγές και μπορεί να μας διαφωτίσει, ιδού πεδίο δόξης λαμπρό στα σχόλια!)

Το ενδεχόμενο εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών λόγω κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφών την ημέρα του εμβολιασμού δεν αναφέρεται ούτε στα βιβλία ανοσολογίας1,2, ούτε στις μονογραφίες και στα φύλλα οδηγιών των αντιγριπικών εμβολίων (Fluarix, Vaxigrip, Agrippal, Influvac), ούτε στην έκθεση του Institute of Medicine για τα δεδομένα γύρω από τις ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων3, ούτε στον τελευταίο οδηγό (2013) για την εκπαίδευση στον εμβολιασμό γιατρών, νοσηλευτών και λοιπών επαγγελματιών υγείας από την Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία, ούτε στον οδηγό του CDC για τον εποχικό εμβολιασμό κατά της γρίπης, ούτε, τέλος, στο αντίστοιχο φυλλάδιο του ΚΕΕΛΠΝΟ.

Μα, πώς;

Όλα δείχνουν πως πρόκειται για έναν αστικό μύθο και το ενδιαφέρον πλέον στρέφεται στην προέλευσή του. Μια πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι η εξής λογική σειρά:

1. Τα αντιγριπικά εμβόλια παρασκευάζονται μέσω της καλλιέργειας των ιών σε αυγά κότας. Στη συνέχεια και μετά από κατάλληλη κατεργασία, τα ιικά στελέχη τεμαχίζονται και απενεργοποιούνται, έτσι ώστε το εμβόλιο να περιέχει μόνο τμήματα των ιών, ως αντιγόνα.

2. Παρά την τελειοποίηση της διαδικασίας, τουλάχιστον σε σχέση με παλιότερα, το τελικό προϊόν ενδέχεται να περιέχει και ίχνη πρωτεΐνης αυγού. Η τελευταία ανήκει στα πλέον γνωστά αντιγόνα που ενοχοποιούνται για αλλεργίες. Συγκεκριμένα, το 2% των παιδιών και <1% των ενηλίκων εμφανίζουν κάποιο είδος αλλεργίας στην πρωτεΐνη αυτή.

3. Αυτό όμως δεν έχει καμία σύνδεση με την ταυτόχρονη κατανάλωση αυγού πριν ή μετά το εμβόλιο. Ενδιαφέρει αν και μόνο αν κάποιος εμφανίζει αλλεργική αντίδραση αναφυλακτικού τύπου στο αυγό, οπότε σύμφωνα με τις οδηγίες πρέπει να αποφεύγει τον εμβολιασμό με αυτού του τύπου τα εμβόλια γενικά. Αξίζει μάλιστα να τονιστεί ότι η αλλεργία μη αναφυλακτικού τύπου στο αυγό, δεν αποτελεί αντένδειξη για τον εμβολιασμό, σύμφωνα με τους κατασκευαστές.

4. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη, κανένα καταγεγραμμένο περιστατικό και κανένας μηχανισμός όπου η κατανάλωση αυγών, ψαριών, κοτόπουλου, σοκολάτας, ξηρών καρπών και γενικά οποιασδήποτε τροφής στην οποία ο εμβολιαζόμενος δεν είναι αλλεργικός, προκαλεί, με κάποιο τρόπο, υπερευαισθησία έναντι του εμβολίου, σε υγιείς ανθρώπους.

Από τα παραπάνω λοιπόν, προκύπτουν τα εξής:

α. Έχει (θεωρητικό) νόημα η σύσταση, όταν εμβόλιο που έχει παραχθεί με αυτό τον τρόπο πρόκειται να γίνει σε μωρό που δεν έχει φάει ποτέ αυγό, οπότε δεν ξέρουμε αν είναι αλλεργικό. Υπάρχει περίπτωση η πρώτη έκθεση να προκαλέσει ευαισθητοποίηση χωρίς συμπτώματα και η δεύτερη, αλλεργική αντίδραση. Όμως, ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, ο χρονισμός δεν είναι σημαντικός. Ακόμα και μήνες να μεσολαβήσουν μεταξύ των δύο περιστατικών, το άτομο με έφεση στην αλλεργία, θα την εκδηλώσει.

β. Σε υγιείς ενήλικες, όπου είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι έχουν φάει και δεν έχουν αλλεργία (αλλιώς θα το γνώριζαν), η σύσταση δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.

Συμπεραίνω ότι μάλλον κάποιου είδους «σπασμένο τηλέφωνο» οδήγησε στην ευρεία υιοθέτηση της σύστασης. Η ερώτηση «μήπως έχετε αλλεργία στο αυγό ή στο κοτόπουλο;» μετατράπηκε σε «έχετε φάει αυγό σήμερα;» και μπορεί κατά τη γνώμη μου να λάβει επάξια τη θέση της δίπλα σε άλλους καταξιωμένους μύθους, όπως ότι «η κατανάλωση αυγών από υγιείς ανθρώπους ανεβάζει τη χοληστερίνη» και «η κατανάλωση γλουτένης είναι βλαβερή για την υγεία, ακόμα και από όσους δεν έχουν αλλεργία, δυσανεξία ή κοιλιοκάκη».

Αναφορές

  1. Janeway CA Jr, Travers P, Walport M, et al. Immunobiology: The Immune System in Health and Disease. 5th edition. New York: GarlandScience; 2001.
  2. Kindt, T. J., Goldsby, R. A., Osborne, B. A., & Kuby, J. (2007). Kuby immunology. New York: W.H. Freeman.
  3. IOM (Institute of Medicine). 2012. Adverse effects of vaccines: Evidence and causality. Washington, DC: The National Academies Press.

Πηγή: clinicalpharmacist.gr

 

Photo credit: Sanofi Pasteur / Foter / CC BY-NC-ND

Diabetes-board.png

7 Οκτωβρίου, 2015 Angelos KlitsasΔιαβήτης0

Η ομαριγλιπτίνη, ένας υπό δοκιμή αναστολέας της διπεπτιδυλικής πεπτιδάσης – 4 (DPP-4) που χορηγείται μία φορά την εβδομάδα σε ενήλικες με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, παρουσίασε παρόμοια μείωση των αρχικών τιμών της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c) με τη σιταγλιπτίνη, η οποία χορηγείται άπαξ ημερησίως, επιτυγχάνοντας έτσι το πρωτεύον τελικό σημείο αποτελεσματικότητας σε κλινική μελέτη τελικού σταδίου.

Σύμφωνα με ανακοίνωση που εξέδωσε η φαρμακευτική MSD, η συγκριτική μελέτη σχεδιάστηκε για να αξιολογήσει την εβδομαδιαία θεραπεία με ομαριγλιπτίνη 25 mg σε σύγκριση με την ημερησία χορήγηση 100 mg σιταγλιπτίνης, ενός άλλου αναστολέα DPP-4 της ίδιας εταιρείας, που χορηγείται ευρέως σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα αποτελέσματα της μελέτης παρουσιάσθηκαν σε προφορική ανακοίνωση που έγινε στο πλαίσιο της 51ης Ετήσιας Συνάντησης της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Μελέτη του Διαβήτη (EASD).

«Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 αποτελεί μία χρόνια και εξελισσόμενη νόσο, η οποία αφορά περίπου 387 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο κι ο αριθμός αυτός συνεχίζει να αυξάνεται ταχύτατα. Πολλοί άνθρωποι δεν βρίσκονται ακόμα στα συνιστώμενα επίπεδα γλυκόζης αίματος, γεγονός το οποίο τονίζει τη σημασία των εξατομικευμένων στόχων επιπέδων γλυκόζης αίματος και των πολλαπλών θεραπευτικών επιλογών», δήλωσε ο Sam Engel, αντιπρόεδρος του τμήματος της MSD για τις Κλινικές Έρευνες στο Διαβήτη και την Ενδοκρινολογία. «Η ομαριγλιπτίνη έχει τη δυναμική να αποτελέσει μία σημαντική θεραπευτική επιλογή, ιδιαίτερα για εκείνους που προτιμούν να λαμβάνουν τη θεραπεία τους μόνο μία φορά την εβδομάδα».

Η ομαριγλιπτίνη έλαβε προ ημερών έγκριση κυκλοφορίας στην Ιαπωνία μετά την εξέταση της σχετικής αίτησης που είχε υποβάλλει η MSD στον Ιαπωνικό Οργανισμό Φαρμάκων και Ιατρικών Συσκευών το Νοέμβριο του 2014. Όσον αφορά την αγορά των ΗΠΑ, η εταιρεία σχεδιάζει να υποβάλει αίτηση έγκρισης στις ρυθμιστικές αρχές στα τέλη του 2015.

Το πρόγραμμα κλινικής ανάπτυξης για την ομαριγλιπτίνη «O-QWEST» (Omarigliptin Q Weekly Efficacy and Safety in Type 2 Diabetes) περιλαμβάνει 10 κλινικές δοκιμές φάσης 3, στις οποίες συμμετείχαν περίπου 8.000 ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

Η μελέτη

Πρόκειται για μια τυχαιοποιημένη διπλά τυφλή μελέτη μη κατωτερότητας φάσης 3, στο πλαίσιο της οποίας αξιολογήθηκε η αποτελεσματικότητα, η ασφάλεια και η ανεκτικότητα στην χορήγηση 25 mg ομαριγλιπτίνης μία φορά την εβδομάδα, σε σύγκριση με την ημερήσια χορήγηση 100 mg σιταγλιπτίνης σε ενήλικες με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (n=642), οι οποίοι είχαν ανεπαρκή γλυκαιμικό έλεγχο κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους με μετφορμίνη.

Το πρωτεύον καταληκτικό σημείο ήταν η μη-κατωτερότητα της ομαριγλιπτίνης έναντι της σιταγλιπτίνης στην ελάττωση των τιμών της HbA1c, από την έναρξη της μελέτης μέχρι την 24η εβδομάδα. Στην αρχή της μελέτης η τιμή της HbA1c ήταν περίπου 7,5% και στις δύο ομάδες. Ο μέσος όρος των επιπέδων γλυκόζης πλάσματος νηστείας κατά την έναρξη της μελέτης ήταν επίσης παρόμοιος και στις δύο ομάδες θεραπείας.

Η μελέτη πέτυχε το πρωτεύον καταληκτικό σημείο της μη-κατωτερότητας σε ό,τι αφορά τη μείωση των τιμών της HbA1c με ομαριγλιπτίνη σε σύγκριση με τη σιταγλιπτίνη στις 24 εβδομάδες. Την 24η εβδομάδα οι ασθενείς οι οποίοι ελάμβαναν ομαριγλιπτίνη, εμφάνισαν μείωση της HbA1c κατά μέσο όρο 0,47% σε σχέση με τις αρχικές τιμές, έναντι της μέσης μείωσης της τάξεως του 0,43% στους ασθενείς οι οποίοι λάμβαναν σιταγλιπτίνη, με τη διαφορά μεταξύ αυτών των ομάδων να είναι 0,03 (95% CI [-0.15, 0.08]). Στους ασθενείς της προκαθορισμένης υποομάδας με υψηλή αρχική HbA1c της τάξεως του 8% ή και περισσότερο, η θεραπεία με ομαριγλιπτίνη κατέληξε σε μειώσεις της τάξεως του 0,79% σε σύγκριση με το 0,71% για τη σιταγλιπτίνη (διαφορά = 0,08%, 95% CI [-0.37, 0.21]).

Το ποσοστό των ασθενών οι οποίοι πέτυχαν τους στόχους τιμών της HbA1c ήταν παρόμοιο και για την ομαριγλιπτίνη και για τη σιταγλιπτίνη. Στις 24 εβδομάδες το 51% των ασθενών οι οποίοι λάμβαναν ομαριγλιπτίνη πέτυχαν τιμή HbA1c μικρότερη του 7%, σε σύγκριση με το 49% των ασθενών οι οποίοι λάμβαναν σιταγλιπτίνη (p=0,334). Το ποσοστό των ασθενών οι οποίοι πέτυχαν τιμές HbA1c μικρότερες του 6,5% ήταν επίσης παρόμοιο και στις δύο ομάδες: 27% για την ομαριγλιπτίνη σε σύγκριση με το 23% για τη σιταγλιπτίνη (p=0.219). Η γλυκόζη πλάσματος νηστείας ελαττώθηκε κατά 0.8 mmol/L σε σχέση με τα αρχικά επίπεδα στην ομάδα της ομαριγλιπτίνης και 0.5 mmol/L στην ομάδα τη σιταγλιπτίνης, με τη διαφορά μεταξύ των ομάδων να ανέρχεται στα 0.2 mmol/L (p= 0.089).

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Τα ποσοστά εμφάνισης σοβαρών ανεπιθύμητων αντιδράσεων και ανεπιθύμητων ενεργειών σχετιζόμενων με τα φάρμακα, καθώς και τα ποσοστά διακοπής της θεραπείας ήταν παρόμοια και στις δύο ομάδες.

Οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες περιελάμβαναν διάρροια (0,9% για την ομαριγλιπτίνη έναντι 2,8% για τη σιταγλιπτίνη), γριπώδη συνδρομή (0,3% για την ομαριγλιπτίνη έναντι 2,2% % για τη σιταγλιπτίνη), λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού (4% για την ομαριγλιπτίνη έναντι 3,8% για τη σιταγλιπτίνη), ουρολοιμώξεις (1,2% για την ομαριγλιπτίνη έναντι 2,8% για τη σιταγλιπτίνη), αύξηση της λιπάσης (2,5% για την ομαριγλιπτίνη έναντι 4,1% για τη σιταγλιπτίνη) και οσφυαλγία (2,5% για την ομαριγλιπτίνη έναντι 0,6% για τη σιταγλιπτίνη).

Τα ανεπιθύμητα επεισόδια υπογλυκαιμίας (συμπτωματικής και ασυμπτωματικής) αναφέρθηκαν σε ποσοστό 3,7% για την ομάδα της ομαριγλιπτίνης (με αναφορά ενός σοβαρού επεισοδίου υπογλυκαιμίας) και 4,7% για την ομάδα της σιταγλιπτίνης.

Πηγή: pmjournal.gr


Thyroid-gland.jpg

5 Οκτωβρίου, 2015 Angelos KlitsasΆρθρα0

Ο θυρεοειδής αδένας είναι ένας από τους πιο σημαντικούς του ενδοκρινικού μας συστήματος, καθώς παράγει βασικές για τον οργανισμό ορμόνες. Βρίσκεται στο λαιμό ακριβώς μπροστά από τους χόνδρους του λάρυγγα και αποτελείται από δύο λοβούς: τον αριστερό και το δεξιό που ενώνονται μεταξύ τους με τον ισθμό.

Οι θυρεοειδικές ορμόνες που παράγονται σε αυτόν, είναι απαραίτητες για τη φυσιολογική αύξηση, ανάπτυξη και ρύθμιση των μεταβολικών διεργασιών του οργανισμού για την εύρυθμη λειτουργία όλων των συστημάτων. Μέσω της κυκλοφορίας του αίματος οι ορμόνες αυτές μεταφέρονται σε όλους τους ιστούς του σώματος και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία πολλών οργάνων όπως της καρδιάς, του εντέρου και των πνευμόνων.

Ο υπερθυρεοειδισμός είναι μια λειτουργική διαταραχή του θυρεοειδούς, κατά την οποία ο αδένας εργάζεται δυσανάλογα περισσότερο σε σχέση με τις ανάγκες του ατόμου. Υπάρχει παραγωγή περισσειών θυρεοειδικών ορμονών, η οποία έχει ως επακόλουθο την αύξηση του ρυθμού μεταβολισμού του οργανισμού.

Είναι μια παθολογική κατάσταση που παρουσιάζει δεκαπλάσια συχνότητα στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες, επηρεάζοντας πιο συγκεκριμένα τις ηλικίες από 20 έως 50 ετών.

Συμπτώματα

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο υπερθυρεοειδισμός μπορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα να υποεκτιμάται, χωρίς να προκαλεί κανένα σύμπτωμα ή να προκαλεί ελαφρά συμπτώματα τα οποία τις περισσότερες φορές δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά (υποκλινικός υπερθυρεοειδισμός).

Στην τυπική του μορφή όμως χαρακτηρίζεται από συμπτώματα ιδιαίτερα έντονα και εμφανή, τόσο που ο γιατρός αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται μπροστά σε ασθενή που πάσχει από υπερθυρεοειδισμό, βασιζόμενος μόνο στη συμπεριφορά του.

Στα κύρια συμπτώματα περιλαμβάνονται:

  • Ταχυπαλμία και άλλες ανωμαλίες του καρδιακού ρυθμού
  • Ιδρώτας, εξάψεις και δυσανεξία στη ζέστη
  • Αδυνάτισμα που δεν δικαιολογείται από τη σωματική άσκηση ή το φαγητό.
  • Νευρικότητα και συναισθηματική αστάθεια
  • Μυϊκή αδυναμία, κούραση ή εύκολη κόπωση
  • Διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα (βρογχοκήλη)
  • Τρέμουλο
  • Εξόφθαλμος (όταν τα μάτια προεξέχουν)
  • Πρόωρη εκσπερμάτιση και στυτική δυσλειτουργία στους άνδρες.

Θεραπεία

Η θεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη χορήγηση ειδικών φαρμάκων που καταστέλλουν τη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα. Αν μέσα σε 6 με 12 μήνες δεν μπορέσει να ελεγχθεί ο υπερθυρεοειδισμός, τότε θα πρέπει να γίνει λήψη ραδιενεργού ιωδίου ή χειρουργική αφαίρεση του αδένα. Η χειρουργική θεραπεία (ολική ή σχεδόν ολική θυρεοειδεκτομή) είναι οριστική και απαλλάσσει τον ασθενή από τον υπερθυρεοειδισμό και από τις πιθανές υποτροπές.


Tablet.jpg

30 Σεπτεμβρίου, 2015 Angelos KlitsasΆρθρα0

Ο κλάδος της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε να δραστηριοποιείται ενεργά στον χώρο της υγείας, αναπτύσσοντας συστήματα τα οποία δεν θα χρησιμοποιούνται μόνο από τους επαγγελματίες, όπως τα ιατρικά μηχανήματα, αλλά και από τον ευρύτερο πληθυσμό.

Αρκετά δημοφιλείς, δεδομένου του αριθμού λήψεων, έχουν γίνει οι εφαρμογές (apps) υγείας για κινητές συσκευές που διατίθενται στα αντίστοιχα ηλεκτρονικά καταστήματα. Οι εφαρμογές αυτές, πολλές από τις οποίες ενδεχομένως δεν είναι ασφαλείς, πραγματοποιούν μετρήσεις όπως η σωματική δραστηριότητα και η αρτηριακή πίεση, μέσω ασύρματα συνδεδεμένων περιφερειακών συσκευών.

Οι τεχνολογίες αυτές γενικότερα δεν έχουν έρθει ακόμα σε στάδιο ωρίμανσης, ωστόσο μας δίνουν μια εικόνα για το πως μπορεί να αλλάξει η υγειονομική περίθαλψη στο κοντινό μέλλον.

Ένα αξιόλογο παράδειγμα αποτελεί το ερευνητικό έργο με την ονομασία Elder Tablet (ELTAB), το οποίο ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2014 και επίσημα ολοκληρώθηκε την Τετάρτη (30/09/15). Το σύστημα αυτό, όπως αναφέρεται στον ηλεκτρονικό Τύπο, εστιάζει κυρίως στους ηλικιωμένους και αποσκοπεί στο να βελτιώσει την ποιότητα ζωής όσων πάσχουν από χρόνιες ασθένειες, αλλά και να συνδράμει στην αποτελεσματικότερη διαχείριση του κόστους για το δημόσιο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης.

Συγκεκριμένα, παρέχει τη δυνατότητα παρακολούθησης της υγείας των ασθενών μέσω ενός απομακρυσμένου συστήματος, προβάλλοντας τα στοιχεία σε μια συσκευή tablet. Οι πληροφορίες συγκεντρώνονται στο σύστημα ύστερα από τις μετρήσεις που πραγματοποιεί το άτομο, ανιχνεύοντας τις κρίσιμες καταστάσεις και ενημερώνοντας το ιατρικό προσωπικό σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Η δεύτερη λειτουργία του λογισμικού περιλαμβάνει την παροχή προσωρινής συμβουλευτικής για τους ηλικιωμένους, ώστε να τους βοηθήσει στην κοινωνική τους ζωή με το να διευκολύνει τη συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες.

Επιπρόσθετα οφέλη είναι η παροχή εργαλείων όπως ένα λογισμικό διαμεσολάβησης και ένας συντάκτης σεναρίων αλληλεπίδρασης, τα οποία αναμένεται να διευκολύνουν τη συμμετοχή προγραμματιστών και εταιρειών ανάπτυξης λογισμικού στην προσπάθεια εμπορικής εκμετάλλευσης του πιλοτικού συστήματος.

Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε από μια κοινοπραξία τριών εταίρων: τον ερευνητικό φορέα Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος», την εταιρεία Αναλογικά Ολοκληρωμένα Ηλεκτρονικά Συστήματα ΑΕ και τον φορέα BYS Group Ltd.

Το έργο ELTAB είναι ενταγμένο στον Άξονα Προτεραιότητας 04 «Ψηφιακή Σύγκλιση και Επιχειρηματικότητα Δυτικής Ελλάδας» του Ε.Π. ΔΕΠΙΝ 2007-2013.

Photo credit: ebayink / Foter / CC BY-NC-ND

diet-398613_1280.jpg

23 Σεπτεμβρίου, 2015 Angelos KlitsasΠαχυσαρκία0

Ο μεταβολισμός σαν όρος αποτελεί το αθροιστικό σύνολο των βιοχημικών διεργασιών που γίνονται στα κύτταρα, κατά τις οποίες είτε αποθηκεύεται ενέργεια είτε αυτή απελευθερώνεται από τα βιομόρια.

Το μεταβολικό σύνδρομο είναι μια σύνθετη οντότητα για την οποία συνήθως κάνουμε λόγο όταν συνυπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου, δηλαδή πολλές πιθανότητες να υποστεί ο ασθενής σοβαρό καρδιαγγειακό ή αγγειακό νόσημα που να συνδέεται με κάποια διαταραχή του μεταβολισμού.

Η κοιλιακή παχυσαρκία διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο μεταξύ όλων των μεταβολικών χαρακτηριστικών του μεταβολικού συνδρόμου. Κατά συνέπεια, η επικράτηση του μεταβολικού συνδρόμου έχει αυξηθεί σταθερά παράλληλα με την αυξανόμενη επιδημία της παχυσαρκίας, που παρατηρείται κυρίως στον δυτικό κόσμο.

Η θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου σήμερα περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου, όπως η αθηρογενετική δυσλιπιδαιμία και η υψηλή αρτηριακή υπέρταση, καθώς και ειδική φαρμακευτική αγωγή.

Φαρμακοθεραπεία είναι διαθέσιμη για την παχυσαρκία για περισσότερο από μία δεκαετία, αλλά με μικρή επιτυχία στην βελτίωση του μεταβολικού προφίλ. Οι αναστολείς της παγκρεατικής λιπάσης και τα σεροτονινεργικά δρώντα ήταν από τα λίγα φάρμακα που είχαν αρχικά εγκριθεί για τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Προς το παρόν όμως, μόνο η ορλιστάτη είναι εγκεκριμένη για μακροχρόνια θεραπεία της παχυσαρκίας.

Σύμφωνα πάντως με την Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας (ΕΙΕΠ), νέες κατηγορίες αντιδιαβητικών φαρμάκων σήμερα αξιολογούνται για τις επιδράσεις τους στην παχυσαρκία και τις μεταβολικές επιπλοκές.

Οι γενετικές μελέτες έχουν εντοπίσει νέα μόρια που δρουν στο νευροφυσιολογικό μηχανισμό της πείνας και του κορεσμού και υπόσχονται στόχους για την μελλοντική ανάπτυξη φαρμάκων. Ο στόχος είναι να αναπτυχθούν φάρμακα που αντιμετωπίζουν όχι μόνο την παχυσαρκία, αλλά να έχουν και ευνοϊκές επιπτώσεις στις σύνοδες μεταβολικές διαταραχές.


child-701645_1280.jpg

18 Σεπτεμβρίου, 2015 Angelos KlitsasΔιαβήτης0

Πρόσφατα έτυχε να διαβάσω μια είδηση για ένα κορίτσι τριών ετών στις ΗΠΑ, το οποίο παρουσίασε αυξημένη αρτηριακή πίεση και μεγάλη ποσότητα χοληστερόλης στο αίμα.

Οι δύο αυτές καταστάσεις σε συνδυασμό υποδεικνύουν γενικότερα σημαντικό πρόβλημα για την υγεία του ασθενή, καθώς μπορεί να οφείλονται σε νόσους όπως ο υποθυρεοειδισμός, εκείνες των νεφρών ή του ήπατος, καθώς και ο σακχαρώδης διαβήτης.

Οι γιατροί στη συγκεκριμένη περίπτωση διέγνωσαν πως τελικά πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, μια χρόνια μεταβολική νόσο που χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές γλυκόζης στο αίμα και αναπτύσσεται όταν ο οργανισμός δεν παράγει επαρκώς ή δεν χρησιμοποιεί αποτελεσματικά την ινσουλίνη.

Το περιστατικό όμως ταράζει τα νερά της ιατρικής επιστήμης, αφού μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν αδύνατο για ένα ανήλικο παιδί ηλικίας 3 χρόνων να παρουσιάσει αυτόν τον τύπο, καθώς ο διαβήτης των παιδιών είναι τύπου 1 (παραγωγή μικρής ή καθόλου ποσότητας ινσουλίνης).

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο ιατρικό ιστορικό της ανήλικης, της οποίας κανένας από τους δύο γονείς δεν είχαν ιστορικό διαβήτη. Η επανεξέταση του περιστατικού αποκάλυψε ότι η μικρή είχε διατροφή πολύ φτωχή σε θρεπτικά συστατικά και πολύ πλούσια σε λιπαρά και θερμίδες.

Η μικρή ασθενής ξεκίνησε άμεσα αντιδιαβητική φαρμακευτική αγωγή και η οικογένεια υπεβλήθη σε εντατική ενημέρωση με στόχο την αλλαγή της καθημερινής διατροφικής της συμπεριφοράς. Οι γιατροί υπέδειξαν στους γονείς της ανήλικης να της παρέχουν συγκεκριμένο διατροφολόγιο καθώς και καθημερινή άσκηση. Λίγους μήνες αργότερα η εξέλιξη της υγείας της ήταν θετική.

Η περίπτωση του κοριτσιού συζητήθηκε σε πρόσφατο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Διαβητολογικής Εταιρείας. Οι ειδικοί τόνισαν τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και της πρώιμης θεραπείας των μικρών παιδιών που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για την μερική αναστροφή της νόσου.

Παρότι το περιστατικό χαρακτηρίζεται σπάνιο, δεν αποκλείεται να υπάρξουν ανάλογα περιστατικά στο μέλλον ως αποτέλεσμα του δυτικού τρόπου ζωής που ευνοεί την υπερκατανάλωση φθηνών παχυντικών τροφών για παιδιά και περιορισμό της σωματικής τους δραστηριότητας.

Η αντιστροφή του διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά είναι δυνατή αν γίνει έγκαιρη εξέταση των παχύσαρκων παιδιών και δοθεί η κατάλληλη θεραπεία.


health-621356_12801.jpg

16 Σεπτεμβρίου, 2015 Angelos KlitsasΔιαβήτης0

Η αυξημένη χρήση αντιβιοτικών φαρμάκων μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο αναπτύξεως τύπου 2 διαβήτη, αναφέρουν επιστήμονες από τη Δανία, οι οποίοι πραγματοποίησαν μελέτη σε περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο εθελοντές.

Όπως γράφουν στην «Επιθεώρηση Κλινικής Ενδοκρινολογίας & Μεταβολισμού» (JCEM), εξέτασαν τις συνταγογραφήσεις φαρμάκων των τελευταίων δεκαετιών σε 170.504 πάσχοντες από τύπου 2 διαβήτη και 1.364.008 υγιείς συνομηλίκους τους.

Όπως διαπίστωσαν, όσο περισσότερα αντιβιοτικά είχαν πάρει στο μεσοδιάστημα οι εθελοντές, τόσο πιθανότερο ήταν να πάσχουν από διαβήτη.

Στην πραγματικότητα οι εθελοντές που είχαν λάβει πέντε ή περισσότερους κύκλους αντιβιοτικής αγωγής είχαν κατά 53% περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν τύπου 2 διαβήτη, σε σύγκριση με όσους δεν είχαν λάβει καθόλου αντιβιοτικά.

Οι ερευνητές από το Κέντρο Έρευνας του Διαβήτη του Νοσοκομείου Gentofte στην Κοπεγχάγη σημειώνουν στο άρθρο τους πως ο αυξημένος κίνδυνος ήταν εμφανής έως και 15 χρόνια πριν από την διάγνωση του διαβήτη.

Οι επιστήμονες εικάζουν ότι τα πολλά αντιβιοτικά αυξάνουν τον κίνδυνο διαβήτη επειδή διαταράσσουν την φυσιολογική χλωρίδα (τα ωφέλιμα βακτήρια) του εντέρου, με συνέπεια αλλαγές στην ευαισθησία στην ινσουλίνη και στην αντοχή στην γλυκόζη (σάκχαρο) – δύο αλλαγές που συχνά οδηγούν στον διαβήτη.

«Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι οι αντιβιοτικές θεραπείες μπορούν να επηρεάσουν τον μεταβολισμό του σακχάρου και της ινσουλίνης – και είναι πιθανό ό,τι είδαμε στα ζώα, να ισχύει και στους ανθρώπους», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής δρ. Κρίστιαν Χάλλουντμπεκ Μίκκελσεν, προσθέτοντας ότι η νέα συσχέτιση αποτελεί έναν ακόμα λόγο για να παίρνουμε αντιβιοτικά μόνο όταν μας τα χορηγούν οι γιατροί.

Πηγή: ygeia.tanea.gr

 


MiniMed-640G.png

11 Σεπτεμβρίου, 2015 Angelos KlitsasΔιαβήτης0

Πριν από λίγες μέρες η Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωματείων – Συλλόγων Ατόμων με Σακχαρώδη Διαβήτη, μαζί με την Ελληνική Ομοσπονδία για το Διαβήτη, ανακοίνωσαν την εισαγωγή στην ελληνική αγορά ενός νέου «έξυπνου» συστήματος, το οποίο βοηθάει ανθρώπους με διαβήτη να επιτύχουν καλύτερη γλυκαιμική ρύθμιση μέσω προηγμένης προστασίας από την υπογλυκαιμία.

Στη συνέντευξη τύπου που παραχώρησαν, τόνισαν ότι αποτελεί την τελευταία σημαντική ανακάλυψη στο δρόμο για το τεχνητό πάγκρεας, ένα κλειστό δηλαδή κύκλωμα αντλίας ινσουλίνης, το οποίο μαζί περιλαμβάνει και έναν αισθητήρα σακχάρου για να κάνει συνεχώς μετρήσεις στον υποδόριο χώρο. Ο αισθητήρας στέλνει την πληροφορία αυτή σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, όπου με τη βοήθεια ενός αλγορίθμου υπολογίζεται η δόση της ινσουλίνης που θα πρέπει να χορηγηθεί στο άτομο με διαβήτη. Η πληροφορία επιστρέφει στην αντλία ινσουλίνης, η οποία με τη σειρά της χορηγεί την απαραίτητη δόση ινσουλίνης χωρίς την παραμικρή παρέμβαση του ασθενή, εκτός του ότι θα είναι σε θέση να παρακολουθεί την όλη διαδικασία μέσω μιας οθόνης.

Το νέο σύστημα που ανακοινώθηκε στη συνέντευξη είναι της εταιρείας Medtronic με την ονομασία MiniMed 640G. Η νέα αντλία πάντως, όπως σημειώθηκε, δεν αποτελεί ένα πλήρες κλειστό κύκλωμα, έρχεται όμως ένα βήμα πιο κοντά στη δημιουργία ενός τέτοιου συστήματος, υιοθετώντας ειδικό αλγόριθμο πρόβλεψης της υπογλυκαιμίας. Εφόσον συνεργάζεται με τον αισθητήρα σακχάρου, έχει τη δυνατότητα μέσω του συστήματος πρόβλεψης να δίνει εντολή για διακοπή της λειτουργίας της αντλίας και επομένως, της χορήγησης ινσουλίνης σε περίπτωση κατά την οποία προβλέπεται ότι θα παρουσιασθεί υπογλυκαιμικό επεισόδιο στα επόμενα τριάντα λεπτά της ώρας, πριν δηλαδή το σάκχαρο φθάσει σε χαμηλά επίπεδα.

Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς των μικρών παιδιών με σακχαρώδη διαβήτη, αλλά και οι ίδιοι οι ασθενείς μπορούν να κοιμηθούν την νύχτα χωρίς την αγωνία μίας βαριάς υπογλυκαιμίας που δεν θα γίνει αντιληπτή. Το γεγονός αυτό διαπιστώθηκε και στις μελέτες.

Όσον αφορά τη λειτουργία της, η αντλία ξεκινά όταν τα επίπεδα του σακχάρου φθάσουν το όριο ασφαλείας, το οποίο έχει δηλώσει ο ίδιος ο χρήστης, ενώ η διακοπή της διαρκεί από μισή μέχρι δύο ώρες.


Beach-Pixabay-Ηλίαση.jpg

17 Ιουλίου, 2015 Angelos KlitsasΆρθρα0

Η ηλίαση είναι μια παθολογική κατάσταση που εμφανίζεται ύστερα από την παρατεταμένη έκθεση του σώματος στον ήλιο. Αποτελεί ένα συνηθισμένο φαινόμενο καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που ξεχνάμε να φορέσουμε καπέλο την ώρα που πάμε στην παραλία ή οπουδήποτε αλλού όπου πρόκειται να εκτεθούμε στον ήλιο.

Χαρακτηρίζεται από διαταραχές της θερμοκρασίας του σώματος, τις οποίες το άτομο φυσιολογικά εξισορροπεί με την μεταβολική δραστηριότητα του οργανισμού. Η ομοιοστατική λειτουργία του σώματος περιλαμβάνει την εφίδρωση, την περιφερική αγγειοδιαστολή και τη δίψα. Όταν λόγω παρατεταμένης έκθεσης στον ήλιο οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί υφίστανται κόπωση και δεν επαρκούν, εμφανίζεται η ηλίαση.

Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται η ατονία, η ζάλη, η αδυναμία, οι κράμπες, η σύγχυση, η ναυτία, ο εμετός, η λιποθυμία, ο πονοκέφαλος, η εγκεφαλική δυσλειτουργία ή οι διαταραχές ούρων. Όταν η ομοιοστατική λειτουργία διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό, εμφανίζεται θερμοπληξία με πυρετό, αλλά και σοβαρές βλάβες στην λειτουργία της καρδιάς, των πνευμόνων, του εγκεφάλου, του ήπατος και των νεφρών, κατάσταση που μπορεί να αποβεί μοιραία για τον πάσχοντα χωρίς νοσοκομειακή νοσηλεία.

Αντιμετώπιση

Τα συμπτώματα συνήθως διαρκούν κατά μέσο όρο 2 μέρες. Προκειμένου το άτομο να επανέλθει πιο γρήγορα θα πρέπει να μεταφερθεί σε δροσερό μέρος, να πιει άφθονα υγρά, να είναι ελαφρά ντυμένο και σε περίπτωση που παρουσιάζεται πυρετός να λάβει ένα αντιπυρετικό φάρμακο. Αρκετά μπορεί να βοηθήσει και η ξεκούραση, ο καλός ύπνος και οι δροσερές κομπρέσες.

Την ώρα που γίνονται αισθητά τα πρώτα συμπτώματα το άτομο θα πρέπει να απομακρυνθεί αμέσως από τον ήλιο και να τοποθετηθεί ένα κρύο πανί στον αυχένα του, προκειμένου να μειωθεί η θερμοκρασία του σώματος. Στη συνέχεια θα πρέπει να αφαιρεθεί οποιοδήποτε περιττό είδος ένδυσης και να ξαπλώσει με τα πόδια μερικά εκατοστά ψηλότερα από το υπόλοιπο σώμα. Αν είναι απαραίτητο, πάρτε ένα παυσίπονο για τον πονοκέφαλο και οπωσδήποτε καταναλώστε κρύα υγρά χωρίς ζάχαρη. Τα ισοτονικά ροφήματα βοηθούν επίσης αρκετά σε αυτή την περίπτωση. Η ιατρική εξέταση είναι απαραίτητη όταν τα συμπτώματα διαρκούν περισσότερο από μισή ώρα.

Όταν η ηλίαση είναι βαριάς μορφής, ο άρρωστος πρέπει να μεταφέρεται σε νοσηλευτικό ίδρυμα όπου γίνεται θεραπεία με ενδοφλέβια χορήγηση ορών, ενώ σε ηλικιωμένα άτομα γίνεται καρδιοτόνωση.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο

Άτομα υψηλού κινδύνου, εκτός από τα μικρά παιδιά, είναι τα παχύσαρκα άτομα ή τα υποτασικά, εκείνα που υποσιτίζονται η βρίσκονται σε κακή φυσική κατάσταση, τα άτομα που λαμβάνουν χρονίως ορισμένου τύπου φάρμακα (π.χ. αντιισταμινικά), αλλά και οι ηλικιωμένοι, οι ασκούμενοι και οι πάσχοντες από ορισμένα ιατρικά νοσήματα όπως ο διαβήτης και η καρδιακή ανεπάρκεια.


Diabetes.png

6 Ιουλίου, 2015 Angelos KlitsasΔιαβήτης0

Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που εκκρίνεται από το πάγκρεας, η οποία όταν τρώμε απελευθερώνεται στο κυκλοφορικό σύστημα βοηθώντας στη μετάβαση της γλυκόζης από τα τρόφιμα στα κύτταρα για να χρησιμοποιηθεί ως ενέργεια.

Η λήψη της αποτελεί την αποκλειστική θεραπεία για τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, καθώς και έναν από τους πιθανούς τρόπους θεραπείας για τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, όταν μόνο η διατροφή ή η λήψη δισκίων δεν επαρκεί για την αποτελεσματική γλυκαιμική ρύθμιση.

Η εμπειρία όμως δείχνει ότι πολλοί διαβητικοί έχουν αναπτύξει μια αρνητική εικόνα για τη χρήση ινσουλίνης, η οποία σε πολλές περιπτώσεις στηρίζεται σε μύθους ή σε δεδομένα που δεν ισχύουν για τις ινσουλίνες νέας γενιάς. Συχνά τίθενται ερωτήματα όπως τα παρακάτω:

Αν ξεκινήσω ινσουλίνη, θα γίνει δύσκολη η καθημερινότητά μου

Ειδικά με τις νέας γενιάς ινσουλίνες αυτός ο μύθος έχει καταρριφθεί. Η θεραπεία με ινσουλίνη προσαρμόζεται στις ανάγκες και τον τρόπο ζωής των ατόμων με διαβήτη. Η ινσουλίνη χορηγείται υποδόρια στην κοιλιά, τα πόδια ή τα χέρια με πένα ινσουλίνης που είναι πολύ απλή στο χειρισμό της. Οι βελόνες που προσαρμόζονται στην πένα είναι πολύ μικρές (η πιο μικρή που υπάρχει είναι μήκους μόνο 4 χιλιοστών) και πρακτικά η ένεση ινσουλίνης είναι εντελώς ανώδυνη.

Η χορήγηση ινσουλίνης δεν είναι εύκολη

Οι μέρες που οι ενέσεις ινσουλίνης ήταν τεράστιες, δύσχρηστες και η χορήγηση τους ήταν δύσκολη, αποτελούν πλέον παρελθόν. Σήμερα η ινσουλίνη διατίθεται σε πένες που μπορείτε να τις έχετε μαζί σας, δεν χρειάζεται να διατηρείται στο ψυγείο και μπορεί να χορηγηθεί διακριτικά.

Η ινσουλίνη χορηγείται εφ’ όρου ζωής

Ορισμένα άτομα με διαβήτη τύπου 2 ίσως χρειάζονται προσωρινά τη λήψη ινσουλίνης, όπως αμέσως μετά τη διάγνωσή τους, αν το σάκχαρο στο αίμα είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα ή κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, ενώ κάποιοι άλλοι ενδέχεται να χρειάζονται ινσουλίνη σε μόνιμη βάση. Ορισμένα άτομα τα οποία χάνουν αρκετό βάρος με δίαιτα και άσκηση ή με χειρουργικές επεμβάσεις ίσως ανακαλύψουν ότι δεν έχουν πλέον την ανάγκη ινσουλίνης, ενώ άλλοι ενδέχεται να την χρειάζονται ακόμη. Αυτό εξαρτάται σημαντικά από το πόσο έχει ήδη επηρεαστεί η λειτουργικότητα του παγκρέατος, που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της ινσουλίνης.

Τα από του στόματος αντιδιαβητικά φάρμακα είναι καλύτερα από την ινσουλίνη

Τα από του στόματος αντιδιαβητικά φάρμακα για την αντιμετώπιση του διαβήτη είναι πολύ καλά και μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου μειώνεται σταδιακά όλο και περισσότερο η λειτουργικότητα των κυττάρων που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή της ινσουλίνης στο πάγκρεας και κατά συνέπεια μειώνονται τα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα και το σάκχαρο αυξάνεται, παρά τη λήψη δύο ή περισσοτέρων αντιδιαβητικών φαρμάκων από το στόμα. Σε αυτή την περίπτωση η χορήγηση ινσουλίνης είναι η πιο ενδεδειγμένη λύση.

Η χορήγηση ινσουλίνης σημαίνει σταθερή και καλύτερη υγεία, χωρίς τις σοβαρές παρενέργειες του αρρύθμιστου διαβήτη, αλλά και καλύτερη ποιότητα ζωής. Για αυτό είναι σημαντικό να ξεδιαλύνονται οι διαδεδομένοι μύθοι σχετικά με αυτή την ουσία.

Η Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα της ένα σχετικό φυλλάδιο με ορισμένους καταγεγραμμένους μύθους (http://www.ede.gr/wp-content/uploads/2014/06/Myths-Facts_Insoulinis.pdf).




ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΥΓΕΙΑ





ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ, ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΥΓΕΙΑ





ΑΦΗΣΤΕ ΜΑΣ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΣΑΣ




Κλείτσας Άγγελος Παθολόγος Καλαμαριά - Σήμα αναγνώρισης ασθενών από Doctoranytime



Copyright by Yourdoc.gr 2025. All rights reserved.



Web design by Siteworks



Copyright by Yourdoc.gr 2025. All rights reserved. Web design by Siteworks