Blog

Η οστεοπόρωση αποτελεί το συχνότερο νόσημα μεταβολισμού των οστών. Χαρακτηρίζεται από χαμηλή οστική μάζα, ή πιο απλά ποσοτική μείωση του οστού, καθώς και από διαταραχή της αρχιτεκτονικής του οστού, με αποτέλεσμα την ελάττωση της μηχανικής αντοχής του, αύξηση της ευθραυστότητας και κατ’ επέκταση αυξημένο κίνδυνο κατάγματος.

Η οστεοπόρωση εμφανίζεται συνήθως μετά την ηλικία των 50 ετών, είναι πολύ συχνότερη στις γυναίκες και η συχνότητά της αυξάνει με την πρόοδο της ηλικίας.

Διακρίνεται σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή. Η συχνότερη μορφή πρωτοπαθούς οστεοπόρωσης είναι η μετεμμηνοπαυσιακή, η οποία εμφανίζεται σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση και σχετίζεται με τη μειωμένη παραγωγή οιστρογόνων. Στην πρωτοπαθή οστεοπόρωση συγκαταλέγεται και η γεροντική οστεοπόρωση που απαντάται σε άνδρες και γυναίκες, άνω των 70 ετών.

Η δευτεροπαθής οστεοπόρωση αναπτύσσεται σε ασθενείς με υποκείμενες παθήσεις που επηρεάζουν το μεταβολισμό των οστών – όπως ο υπερπαραθυρεοειδισμός, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο υπογοναδισμός, ο υπερθυρεοειδισμός και το σύνδρομο δυσαπορρόφησης. Επίσης, εμφανίζεται σε ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα όπως τα κορτικοειδή, τα αντιεπιληπτικά, η ηπαρίνη αλλά και άλλα ευρέως χρησιμοποιούμενα φάρμακα, όπως τα προστατευτικά του στομάχου (ΡΡΙs).

Παράγοντες κινδύνου

Στους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση οστεοπόρωσης ήδη αναφέρθηκαν το γυναικείο φύλο, η ηλικία, τα υποκείμενα νοσήματα και ορισμένα φάρμακα. Καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη οστεοπόρωσης διαδραματίζει το επίπεδο της κορυφαίας οστικής μάζας που αποκτά ένα άτομο στην ηλικία των 25 περίπου ετών. Το οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης καθώς και το ιστορικό κατάγματος (και ιδιαίτερα του αυχένα του μηριαίου οστού) στη μητέρα ή στον πατέρα, δηλαδή γενετικοί παράγοντες, συνεισφέρουν και αυτοί στην ανάπτυξη οστεοπόρωσης.

Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούν και ορισμένοι παράγοντες οι οποίο είναι δυνατόν να τροποποιηθούν, γεγονός το οποίο έχει ιδιαίτερη σημασία για την πρόληψη. Σε αυτούς συγκαταλέγονται η διατροφή (δίαιτα πτωχή σε ασβέστιο), η κατάχρηση καφέ, τσαγιού και οινοπνευματωδών ποτών, όπως και το κάπνισμα και το χαμηλό σωματικό βάρος. Η σωματική άσκηση φαίνεται ότι προσφέρει μηχανικά ερεθίσματα στα κύτταρα που παράγουν το οστό (οστεοβλάστες) και γι’ αυτό η έλλειψη σωματικής άσκησης αποτελεί παράγοντα κινδύνου για οστεοπόρωση. Επίσης η πρόωρη εμμηνόπαυση, καθώς και η αμηνόρροια μεγάλης διάρκειας, που σχετίζονται με μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων, είναι δυνατόν με την κατάλληλη ιατρική παρέμβαση να μην οδηγήσουν σε οστεοπόρωση.

Σιωπηρή νόσος

Η οστεοπόρωση είναι μια σιωπηρή νόσος. Δεν πονάει, παρά μόνο αν συμβεί κάταγμα. Η σπονδυλική στήλη, τα ισχία και το κάτω άκρο του αντιβραχίου είναι οι περιοχές που προσβάλλονται συχνότερα.

Τα οστεοπορωτικά κατάγματα χαρακτηρίζονται ως χαμηλής βίας, δηλαδή συμβαίνουν μετά από ελαφρού βαθμού τραυματισμό, όπως είναι π.χ. η πτώση από την όρθια θέση, ενώ είναι χαρακτηριστικό, ειδικά για τα κατάγματα της σπονδυλικής στήλης, ότι μπορεί να συμβούν και αυτόματα (χωρίς να έχει προηγηθεί τραυματισμός) και αρκετές φορές δεν συνοδεύονται από πόνο.

Η ψύξη (ή μυϊκός σπασμός) σε διάφορα μέρη του σώματός μας είναι ένα φαινόμενο που προκαλείται από τις απότομες εναλλαγές της θερμοκρασίας, την έκθεση σε ρεύματα αέρα ή και από το περπάτημα με μουσκεμένα ρούχα. Συνήθως προκαλείται στον αυχένα, στους ώμους και στην πλάτη, ενώ δεν είναι λίγες και οι φορές που την παθαίνουμε στο μέτωπο και στο μάτι.

Το σημαντικό όμως είναι ότι δεν την καταλαβαίνουμε την ώρα που την παθαίνουμε, αλλά αρκετές ώρες μετά ή και συνήθως την επόμενη μέρα.

Προκειμένου να την αποφύγουμε θα πρέπει να μην μένουμε ιδρωμένοι σε κλειστούς και με κλιματιστικό χώρους. Όταν ιδρώνουμε θα πρέπει να αλλάζουμε τα ρούχα μας, αλλά αν αυτό δεν είναι εφικτό, να προστατεύουμε τον αυχένα μας με κάποιο μαντίλι. Σε γενικές γραμμές το να πηγαινοερχόμαστε σε χώρους ή έξω από τη ζέστη στο κρύο, καθώς και τα ρεύματα του αέρα, μπορούν να προκαλέσουν ψύξη που θα την αντιληφθούμε την επόμενη μέρα. Εάν είμαστε επιρρεπείς στις ψύξεις, τότε σε περίπτωση που εκτεθούμε ξαφνικά στο κρύο θα πρέπει να φροντίσουμε να επιστρέψουμε αμέσως στη ζέστη.

Στην περίπτωση που πάθουμε ψύξη, η επάλειψη µε θερµαντική αλοιφή ή χρήση πάγου ανάλογα µε τη γνωµάτευση μπορεί να βοηθήσει. Επιπλέον, ένα ζεστό μπάνιο μπορεί να χαλαρώσει τους μύες, αλλά δεν θα πρέπει να βγούμε έξω αμέσως μετά από αυτό. Μπορεί μάλιστα να συστηθεί η λήψη φαρμάκων, συνήθως µυοχαλαρωτικών και αναλγητικών, η χρήση θερµοφόρας ή ζεστής κοµπρέσας αν η ψύξη είναι στο πρόσωπο, καθώς και η χρήση κολάρου αν το πρόβλημα είναι στον αυχένα και τα συμπτώματα έντονα. Ορισμένες φορές μπορεί να συστηθεί και η φυσικοθεραπεία που συνήθως περιλαµβάνει διαθερµίες, υπέρηχους και χειροµαλάξεις µε κινησιοθεραπεία. Απαραίτητη είναι πάντως η προφύλαξη µε το κατάλληλο ντύσιµο από τις απότοµες εναλλαγές θερµοκρασίας ακόμη και αφού την πάθουμε.

Σημειωτέον ότι οι εντριβές με οινόπνευμα δεν μπορούν να βοηθήσουν, καθώς η εξάτμισή του οδηγεί σε μείωση της θερμοκρασίας τοπικά στο δέρμα, κάτι που δεν είναι επιθυμητό.

Εάν παρουσιάζεται υψηλός πυρετός, ναυτία ή και εμετός, κεφαλαλγία, καθώς και άλλα συμπτώματα σε συνδυασμό με τη δυσκαμψία στον αυχένα θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας.

Η ασπαρτάμη είναι μια γλυκαντική ουσία που παρασκευάζεται από την ένωση δύο αμινοξέων, το ασπαρτικό οξύ και τη φαινυλαλανίνη, και από μικρή ποσότητα μεθανόλης.

Χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της ζάχαρης και εμπεριέχεται σε πολλά τρόφιμα και ποτά (αναψυκτικά, επιδόρπια, γλυκά, τσίχλες, γιαούρτια, κλπ). Έχει την ίδια θερμιδική αξία με τη ζάχαρη, (4 θερμίδες/γραμμάριο), όμως είναι περίπου 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. Γι’ αυτό απαιτείται ελάχιστη ποσότητα για να προσδώσει την ίδια γλυκύτητα σε ένα τρόφιμο ή ποτό. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι ουσιαστικά η ποσότητα που χρησιμοποιείται δεν έχει θερμίδες και έτσι χαρακτηρίζεται «μη θερμιδογόνος».

Είναι ταξινομημένη ως πρόσθετο τροφίμων βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τα τρόφιμα και έχει τον αριθμό Ε951.

Μπορεί οποιοσδήποτε να καταναλώνει ασπαρτάμη;

Άτομα που πάσχουν από μια σπάνια κληρονομική ασθένεια που ονομάζεται φαινυλκετονουρία (PKU) καθώς τα άτομα αυτά παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα να μεταβολίζουν την φαινυλανανίνη πρέπει να ελέγχουν τη λήψη φαινυλαλανίνης από κάθε πηγή, συμπεριλαμβανομένης της ασπαρτάμης. Η νομοθεσία της ΕΕ προβλέπει ότι όλα τα προϊόντα που περιέχουν ως γλυκαντική ουσία την ασπαρτάμη πρέπει να αναφέρουν ότι η ασπαρτάμη είναι μια πηγή φαινυλαλανίνης, ώστε ο καταναλωτής να είναι ενήμερος.

Είναι ασφαλής η κατανάλωσή της;

Οι επιστήμονες της EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων), καθώς και η Επιτροπή Καρκινογένεσης των Χημικών Προσθέτων στα Τρόφιμα της Μεγάλης Βρετανίας έχουν αξιολογήσει πολλές επιστημονικές μελέτες και δεδομένα που αφορούν την ασπαρτάμη και βεβαιώνουν ότι η λήψη της είναι ασφαλής και δεν έχει καρκινογόνο δράση όταν καταναλώνεται εντός των επιτρεπόμενων ορίων.

Η ανησυχία σχετικά με την πιθανή καρκινογόνο δράση της ασπαρτάμης έχει προκύψει από κάποιες περιορισμένες σε αριθμό έρευνες σε πειραματόζωα (ποντίκια), χορηγώντας όμως πολύ μεγάλες ποσότητες ασπαρτάμης.

Το επιτρεπόμενο όριο λήψης είναι 40mg/κιλό βάρους για την Ευρώπη και 50mg/κιλό βάρους για τις ΗΠΑ. Τα όρια αυτά αφορούν υγιείς ενηλίκους και διαβητικούς. Αναλογιστείτε πως η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε 15 κουτάκια αναψυκτικών light ή πάνω από 50 γλυκαντικά δισκία ασπαρτάμης.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι τα παιδιά, ως αναπτυσσόμενοι οργανισμοί, αλλά και οι έγκυες γυναίκες δεν συνιστάται να καταναλώνουν light προϊόντα με τεχνητά γλυκαντικά. Άλλωστε, δεν υπάρχουν μελέτες βάσει των οποίων συστήνεται η λήψη ασπαρτάμης από τα παιδιά και τις εγκύους.

Εξακολουθούν οι περικοπές στις δαπάνες που αφορούν την υγεία σε όλα τα επίπεδα. Τελευταία γίνομαι δέκτης πολλών παραπόνων από γνωστούς και φίλους – ασθενείς και μη – οι οποίοι δυσκολεύονται να κατανοήσουν την όλη κατάσταση. Συνεχείς μειώσεις στη φαρμακευτική δαπάνη οδήγησαν το τελευταίο διάστημα και εμάς ως γιατρούς και θεραπευτές σε αναθεώρηση της καθημερινής μας ιατρικής πρακτικής.

Με βάση τα δεδομένα που διαμορφώνονται, ο γιατρός καλείται να επιλέξει φάρμακα αλλά και εργαστηριακές εξετάσεις, μέσα από αυστηρές οδηγίες, που γνώμονα έχουν μόνο την εξοικονόμηση πόρων και – δυστυχώς – όχι πάντα το όφελος του ασθενή του.

Ποιος είναι επομένως ο ρόλος του γιατρού σε αυτόν τον κυκεώνα αλλαγών στο σύστημα υγείας; Τι καλείται και τι οφείλει να κάνει για να υποστηρίξει την δική του υπεύθυνη θέση αλλά και την υγεία των ασθενών που τον εμπιστεύονται;

Η άποψή μου είναι πως σε κάθε περίπτωση πρώτιστο μέλημα του κάθε γιατρού πρέπει πάση θυσία να είναι η καλή υγεία των ασθενών του. Αυτό είναι αδιαπραγμάτευτο και αν ξεφύγουμε πέρα από αυτό, τότε χάνουμε κάθε προσανατολισμό ως επιστήμονες.

Με γνώμονα λοιπόν αυτό o γιατρός οφείλει να σταθεί απέναντι στον ασθενή του αλλά και απέναντι στην αδυσώπητη πραγματικότητα στην Ελλάδα του 2014. Έχει χρέος ιερό να διερευνήσει και να θεραπεύσει νοσήματα, να συνταγογραφήσει φάρμακα αλλά και εξετάσεις με μόνο στόχο την διατήρηση – και γιατί όχι τη βελτίωση – της υγείας των ασθενών του. Σαφώς και οφείλει να τηρεί κανόνες και αρχές που ορίζονται από τον κρατικό μηχανισμό.

Σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει οι προσταγές του κράτους να επηρεάσουν επί τα χείρω την υγεία του Έλληνα ασθενή. Ο γιατρός καλείται να αναλάβει και αυτόν τον δύσκολο ρόλο. Να συγκεράσει οικονομικά δεδομένα με ιατρικές πράξεις και αποφάσεις, χωρίς να επηρεαστεί η ισορροπία της υγείας των ανθρώπων που τον εμπιστεύονται.

Θεωρώ λοιπόν ιερό μας χρέος να σταθούμε με κάθε τρόπο στο πλάι των ασθενών μας που δυσκολεύονται να κατανοήσουν την πραγματικότητα αλλά και δεν πρέπει να μείνουν αβοήθητοι στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την υγεία τους.

Ιδιαίτερα συχνά σχεδόν κάθε καλοκαίρι είναι τα περιστατικά των εγκαυμάτων, της ηλίασης και της θερμοπληξίας. Η γνώση για την πρόληψη αυτών των περιπτώσεων είναι εξαιρετικά σημαντική, δεδομένου ότι θέτουν την υγεία μας σε σοβαρό κίνδυνο.

Εγκαύματα

Το ηλιακό έγκαυμα αποτελεί οξεία βλάβη του δέρματος από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Οφείλεται στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV- B) η οποία διαπερνά την επιδερμίδα. Η έκταση του ηλιακού εγκαύματος εξαρτάται από τον τύπο του δέρματος, τη διάρκεια έκθεσης στον ήλιο και την ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας.

Βλάβες των ιστών που προκαλούνται από θερμότητα. Ανάλογα με τα συμπτώματά τους, διακρίνονται σε:

1. Α’ Βαθμού, όπου το δέρμα ασπρίζει με την πίεση και γίνεται ευαίσθητο.
2. Β’ Βαθμού, όπου το δέρμα είναι ερυθρό με φυσαλίδες και πολύ ευαίσθητο.
3. Γ’ Βαθμού, όπου το δέρμα είναι σκληρό και ξηρό χωρίς να είναι ευαίσθητο.

Τα ελαφρά εγκαύματα Α΄ ή Β΄ βαθμού περιορισμένης εκτάσεως μπορούν να αντιμετωπιστούν στο σπίτι. Εγκαύματα Β΄ ή Γ΄ βαθμού, τα οποία έχουν έκταση που υπερβαίνει το 10% της επιφανείας του σώματος, απαιτούν μεταφορά στο νοσοκομείο. Την έκταση του εγκαύματος υπολογίζουμε, αν λάβουμε υπόψη ότι η παλάμη έχει έκταση περίπου 1% της επιφάνειας του σώματος.

Οι ηλιακές ακτίνες προκαλούν εγκαύματα τόσο το καλοκαίρι, όσο και τον χειμώνα, όπου η υπεριώδης ακτινοβολία είναι εντονότερη από την αντανάκλαση του ήλιου στο χιόνι. Η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο, ειδικά τις επικίνδυνες ώρες μεταξύ 12.00 και 16.00, χωρίς αντηλιακή προστασία προκαλεί διαστολή των αιμοφόρων αγγείων και προκαλεί έντονη ερυθρότητα στο δέρμα, μικρές φυσαλίδες, πόνο και οίδημα.

Αντιμετώπιση των ελαφρών εγκαυμάτων

1. Απομακρυνθείτε αμέσως απ’ τον ήλιο πηγαίνοντας στη σκιά.
2. Καθαρίστε και δροσίστε την περιοχή με άφθονο καθαρό νερό.
3. Βάλτε στο σημείο μια υγρή κομπρέσα και κάντε ντους κάθε δεκαπέντε λεπτά. Με αυτόν τον τρόπο θα περιορίσετε τη διείσδυση του εγκαύματος και θα ανακουφιστείτε.
4. Στεγνώστε προσεκτικά με μία γάζα ή απαλή πετσέτα, χωρίς να τρίβετε.
5. Εφαρμόστε ένα προϊόν που να βοηθάει την επούλωση ενυδατώνοντας το δέρμα, ενώ παράλληλα προστατεύει από μικρόβια και βακτηρίδια.
6. Επαναλάβετε την παραπάνω διαδικασία 3-4 φορές την ημέρα.
7. Αποφύγετε εντελώς την περαιτέρω έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία.

Ηλίαση

Ο ιατρικός όρος για τη λέξη ηλίαση είναι η υπερθερμία. Είναι μια παθολογική κατάσταση στην οποία το σώμα παράγει ή αποκτά περισσότερη θερμότητα από ότι μπορεί να ελέγξει, η οποία προκαλείται από παρατεταμένη έκθεση του κεφαλιού στις ηλιακές ακτίνες χωρίς κάλυμμα.

Τέσσερις είναι οι βασικές ομάδες υψηλού κινδύνου στην περίπτωση της ηλίασης: τα παιδιά κάτω των δύο ετών, τα υπέργηρα άτομα, τα άτομα με προβλήματα νεφρού, καρδιάς ή κυκλοφορίας του αίματος, καθώς και τα άτομα που πάσχουν από διαβήτη και χρησιμοποιούν ινσουλίνη.

Συμπτώματα

1. Κόκκινο και ζεστό πρόσωπο
2. Γρήγορος και δυνατός παλμός
3. Πόνος στο κεφάλι, αδυναμία, ζαλάδα, ίλιγγος, παραισθήσεις, παραλήρημα
4. Έξαψη, εμετός, υψηλός πυρετός
5. Σε βαριές περιπτώσεις, εμφανίζονται σπασμοί και απώλεια συνείδησης

Αντιμετώπιση

1. Μεταφορά σε ένα δροσερό μέρος
2. Αφαίρεση των ρούχων
3. Δροσερό μπάνιο για να μειωθεί τη θερμοκρασία
4. Κατανάλωση δροσερού προς το παγωμένο νερό

Θερμοπληξία

Η θερμοπληξία είναι λειτουργική διαταραχή του ανθρωπίνου οργανισμού η οποία οφείλεται σε ανεπάρκεια ή σε δυσλειτουργία των θερμορυθμιστικών μηχανισμών. Πρόκειται για μια εξαιρετικά επείγουσα ιατρική κατάσταση, απειλητική για τη ζωή, που εμφανίζεται όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι πολύ υψηλή και η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας είναι πάνω από 70%, γεγονός που δυσκολεύει και εμποδίζει την εξάτμιση του ιδρώτα και την αποβολή θερμότητας από το σώμα.

Συμπτώματα

1. Πυρετός, εμετός, διάρροια
2. Διαταραχή της πηκτικότητας του αίματος
3. Απουσία εφίδρωσης
4. Απώλεια αισθήσεων
5. Πιθανότητα πρόκλησης εμφράγματος του μυοκαρδίου
6. Σε ακραίες περιπτώσεις, κωματώδης κατάσταση και θάνατος

Μέτρα πρόληψης

1. Αποφυγή έκθεσης στον ήλιο.
2. Προτίμηση σκιερών και δροσερών σημείων, ελαφρό ντύσιμο με άνετα και ανοιχτόχρωμα ρούχα, καπέλο και γυαλιά ηλίου.
3. Αποφυγή χώρων με συνωστισμό.
4. Χλιαρά ντους, κατανάλωση πολλών υγρών.
5. Σε έντονη εφίδρωση η λήψη αλατιού μπορεί να βοηθήσει στο να κρατηθεί το επίπεδο των υγρών στον οργανισμό.
6. Αποφυγή οινοπνευματωδών ποτών, κατανάλωση μικρών και ελαφρών γευμάτων χωρίς λιπαρά, αλλά με πολλά φρούτα και λαχανικά.
7. Αποφυγή βαριάς σωματικής εργασίας σε ζεστούς χώρους με άπνοια και μεγάλη υγρασία.
8. Περιορισμένη έκθεση στον ήλιο.
9. Τέλος, απαραίτητη είναι η συμβουλή του γιατρού για οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας.

Οι πιο ευπαθείς ομάδες σε υψηλές θερμοκρασίες είναι τα νεογνά και τα βρέφη, οι ηλικιωμένοι και οι πάσχοντες από χρόνια νοσήματα. Ειδικά όσοι πάσχουν από χρόνια αναπνευστικά, καρδιαγγειακά κ.λπ. νοσήματα πρέπει να συμβουλεύονται τον γιατρό τους αν θα συνεχίσουν την αγωγή και σε ποια δοσολογία, διότι μερικά φάρμακα έχουν την ιδιότητα να αυξάνουν την θερμοκρασία του σώματος.

Αντιμετώπιση συμπτωμάτων

1. Μεταφέρετε τον ασθενή άμεσα σε μέρος δροσερό, ευάερο και σκιερό ή αν είναι δυνατό σε αεριζόμενο χώρο.
2. Τοποθετείτε τον ασθενή σε ύπτια θέση.
3. Αφαιρείτε τα βαριά ρούχα, για να αερίζεται το σώμα του.
4. Αερίζετε τον ασθενή με ότι πρόχειρο μέσο διαθέτετε (βεντάλιες, χαρτόνια κ.α).
5. Βρέχετε το πρόσωπο του, το λαιμό, το στήθος και γενικά το σώμα του με κρύο ή παγωμένο νερό.
6. Τοποθετείτε ψυχρά επιθέματα στο πρόσωπο και το κεφάλι του.
7. Τοποθετείτε, παράλληλα, θήκες με πάγο στο λαιμό, τη βουβωνική χώρα και τις μασχάλες, επιταχύνοντας με αυτόν τον τρόπο την απώλεια θερμότητας από το σώμα του.
8. Ελέγχετε διαρκώς τη θερμοκρασία του σώματός του και συνεχίζετε τις προσπάθειες ψύξης μέχρι η θερμοκρασία του σώματός του να πέσει στους 38 ºC. Σημειώνεται ότι τα αντιπυρετικά δεν έχουν κανένα ρόλο στη θεραπεία της υπερθερμίας.
9. Κάνετε εντριβές στα άκρα του με κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω.
10. Αν είναι εφικτό, χορηγείτε άφθονα υγρά με μικρές ποσότητες αλατιού για να αναπληρώσει αυτά που έχασε ο οργανισμός του εξαιτίας της μεγάλης εφίδρωσης.
11. Σε περιπτώσεις σπασμών προστατέψτε τον από πιθανό αυτοτραυματισμό, χωρίς ωστόσο να τοποθετήσετε κάτι στο στόμα του και να του δώσετε υγρά.
12. Σε περίπτωση εμετού σιγουρευτείτε ότι η αεροφόρος οδός παραμένει ανοιχτή γυρίζοντάς τον στο πλάι.
13. Καλείτε το ΕΚΑΒ για την μεταφορά του σε νοσοκομείο και περαιτέρω αντιμετώπιση.