Blog | YourDoc | by Aggelos Klitsas

Μέρες τώρα, προσπαθώ να σκεφτώ και να αξιολογήσω τη στάση των ασθενών μου με σακχαρώδη διαβήτη κατά τη διάρκεια της ιδιαίτερης αυτής περιόδου της καραντίνας εξαιτίας του νέου κορονοϊού (CoVid – 19).

Ομολογουμένως ήταν και εν πολλοίς εξακολουθεί να είναι μία πρωτόγνωρη κατάσταση, που όμως έχει να μας μάθει και να μας δείξει πολλά. Αρκεί να το κατανοήσουμε.

Σε μια προχθεσινή μου συζήτηση με ανθρώπους της φαρμακευτικής αγοράς, μου τέθηκε το ερώτημα: «Είχατε κ. Κλείτσα τηλεφωνήματα από διαβητικούς ασθενείς αυτήν την περίοδο, που ανησυχούσαν για το σάκχαρό τους;».

Με εξέπληξε η ερώτηση γιατί με έβαλε να γυρίσω πίσω και να αναλογιστώ τι συνέβη στο ιατρείο μου όλο αυτό το δίμηνο που πέρασε.

Λέω λοιπόν σήμερα ότι στην πλειοψηφία τους, οι ασθενείς με διαβήτη – στη διάρκεια της καραντίνας – δέχτηκαν «επίθεση» από την τηλεόραση και τα λοιπά μέσα ενημέρωσης, ότι ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες ή αλλιώς στις ομάδες υψηλού κινδύνου σε σχέση με τον νέο ιό. Και όντως είναι έτσι…

Αναρωτιέμαι όμως, μήπως όλη αυτή η υπέρ – πληροφόρηση, όλη αυτή η υπερτροφοδότηση με την έννοια «είμαι ασθενής υψηλού κινδύνου», τους έκανε να εγκλωβιστούν ενδεχομένως σε ένα σενάριο φόβου. Να κρυφτούν δηλαδή υποσυνείδητα και ακούσια πίσω από μία βολική σε εισαγωγικά ασπίδα προστασίας.

Γιατί η –δική μου τουλάχιστον– εμπειρία λέει ότι τελικά αυτή η κατηγορία των ασθενών έμεινε μακριά από το ιατρείο, μακριά ακόμη και από το τηλέφωνο. Αρνήθηκαν μάλλον να ασχοληθούν με το διαβήτη τους, δεν θέλησαν να επικοινωνήσουν με τον γιατρό τους όπως ίσως θα έκαναν σε άλλη περίοδο και πραγματικά αισθάνομαι ότι η παραπάνω έννοια τους εγκλώβισε σε μία παθητική στάση απέναντι στη νόσο, χωρίς να σκέφτονται πιθανές παρενέργειες της στάσης τους αυτής.

Δεν ξέρω αν και άλλοι συνάδελφοί μου έχουν αυτήν την εικόνα. Ελπίζω να μην αλλοιωθεί η πρόοδος που κάνουμε με τους ασθενείς μας σε βήματα θεραπείας, σε συμβουλές για διατροφή και άσκηση. Και βέβαια όλα θα κριθούν όταν οι διαβητικοί ασθενείς επανακάμψουν στο ιατρείο, όταν δούμε την όποια μεταβολή στις μετρήσεις τους αλλά και στην HBA1c.

Tότε θα ξέρουμε σίγουρα και με ασφάλεια αν και κατά πόσον η περίοδος αυτή επηρέασε αρνητικά η όχι τη ρύθμιση ενός διαβητικού ασθενή.

Το μήνυμά μου σε αυτούς τους ανθρώπους είναι να μην αμελούν την υγεία τους. Να συνεχίσουν να ζούνε και να φροντίζουν τον εαυτό τους ακολουθώντας τις οδηγίες των ειδικών. Γιατί και ο τρόπος ζωής που είχε επιβάλλει αυτή η περίοδος μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα απορρύθμισης του σακχαρώδη διαβήτη.

Featured photo credit: Woman photo created by freepik – www.freepik.com

Δεν είναι λίγοι αυτοί που αρνούνται να κόψουν το τσιγάρο επειδή φοβούνται τα περιττά κιλά. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, το 80% των καπνιστών που διακόπτει το κάπνισμα παίρνει μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα περίπου επτά κιλά κατά μέσο όρο.

Πρόκειται για μία σημαντική αύξηση βάρους, η οποία τις περισσότερες φορές είναι εξαιρετικά δυσάρεστη για τους πρώην καπνιστές.

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η διακοπή του καπνίσματος συνδέεται συχνά με αύξηση της πρόσληψης τροφής (γιατί το φαγητό έχει πια καλύτερη γεύση, η τροφή χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο του τσιγάρου κ.ά.), μειωμένη δραστηριότητα και μείωση του βασικού μεταβολικού ρυθμού.

Πάντως, έρευνες συγκλίνουν στο ότι αυτές οι απότομες μεταβολές στο ανθρώπινο βάρος δεν οφείλονται αποκλειστικά στην αλλαγή του μεταβολισμού, την έντονη όρεξη ή τη μεγαλύτερη κατανάλωση σοκολάτας και άλλων γλυκών μετά τη διακοπή του καπνίσματος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι άλλες έρευνες συνδέουν τα επιπλέον κιλά των ανθρώπων που κόβουν το κάπνισμα με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζουν κάθε μέρα.

Σύμφωνα λοιπόν με ερευνητές, η αύξηση του σωματικού βάρους μετά τη διακοπή του καπνίσματος δεν είναι ίδια για όλους, αλλά εξαρτάται από παραμέτρους όπως το πόσο πολύ καπνίζει κάποιος και αν ήδη διαθέτει περιττά κιλά.

Όπως έδειξαν, η αύξηση του βάρους δεν ήταν σημαντική σε όσους κάπνιζαν έως 15 τσιγάρα την ημέρα, ούτε στους υπέρβαρους και φυσιολογικού βάρους καπνιστές. Αντιθέτως, οι μανιώδεις και οι παχύσαρκοι καπνιστές μπορεί να πάρουν αρκετά κιλά. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι όσοι ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου για σημαντική αύξηση του σωματικού βάρους, καλό είναι να λαμβάνουν επίσης μέτρα, όπως η προσεγμένη διατροφή και η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, ώστε να μην ξεφύγει το βάρος τους.

Σε κάθε περίπτωση, έχει διαπιστωθεί ότι η νικοτίνη αυξάνει λίγο τον μεταβολισμό και η διακοπή της τον επαναφέρει στα φυσιολογικά επίπεδα. Επίσης, η νικοτίνη προκαλεί απελευθέρωση του σακχάρου στο αίμα με ταχύτητα πολύ μεγαλύτερη από αυτήν του φαγητού και για αυτό καταστέλλει την όρεξη για φαγητό.

Παράλληλα φαίνεται ότι καταρρίπτεται και ένας ακόμα μύθος σχετικά με το κάπνισμα. Έτσι, δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι το κάπνισμα «κόβει» την όρεξη, αλλά σύμφωνα με μία νέα μελέτη υποστηρίζει ότι όχι μόνο πρόκειται για μύθο αλλά αντίθετα οι καπνίστριες παχαίνουν περισσότερο από όσο οι μη καπνίστριες.

Πηγή: iatronet.gr
Photo credit: Health photo created by freepik – www.freepik.com

Οι επιστημονικές μελέτες αναφορικά με την κατανάλωση αλκοόλ και τα πιθανά οφέλη ή τους κινδύνους που ενέχει είναι πολλές. Όμως μία σχετικά πρόσφατη φέρνει άσχημα νέα για εκείνους που συνηθίζουν να καταναλώνουν ένα ποτηράκι κρασί την ημέρα με τη δικαιολογία ότι όχι μόνο δεν βλάπτει αλλά ότι ωφελεί την υγεία τους.

H σχετική μελέτη που δημοσιεύτηκε στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση «Lancet» δείχνει πως το αλκοόλ βλάπτει τον οργανισμό από την πρώτη γουλιά. Και καταλήγει ότι η κατανάλωση ποτού ενοχοποιείται για περισσότερους θανάτους από ό,τι εκτιμούσε αρχικά η επιστημονική κοινότητα.

Και αυτό διότι μπορεί η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ – κυρίως κόκκινο κρασί – να προστατεύει την καρδιά και γενικότερα το καρδιαγγειακό σύστημα, αλλά όπως προκύπτει από τα πρόσφατα ευρήματα τα οφέλη αυτά «διαγράφονται» εξαιτίας του αυξημένου κινδύνου εμφάνισης καρκίνου και άλλων σοβαρών νοσημάτων.

Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη εξέτασε δεδομένα από 694 παλαιότερες έρευνες σχετικά με την κατανάλωση αλκοόλ και 592 σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία. Συνεπώς, μπήκαν στο μικροσκόπιο οι συνήθειες και οι ιατρικοί φάκελοι 28 εκατομμυρίων ανθρώπων.

Όπως σημειώνουν στα συμπεράσματά τους οι ερευνητές, αν υπολογίσει κανείς τους παράγοντες που οδηγούν τους ανθρώπους σε πρόωρο θάνατο ή σε αναπηρία, διαπιστώνει ότι το αλκοόλ βρίσκεται στην έβδομη θέση, πίσω από το κάπνισμα ή την υψηλή αρτηριακή πίεση. Οι νόσοι. Και αυτό διότι το αλκοόλ συνδέεται με την εμφάνιση διάφορων σοβαρών νόσων όπως ο καρκίνος, η κίρρωση του ήπατος, η υπέρταση καθώς επίσης και η φυματίωση.

Επιπλέον, η μέθη αποτελεί βασική αιτία των τροχαίων ατυχημάτων ανά τον κόσμο. Συγκεκριμένα και σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το αλκοόλ αντιπροσωπεύει το 2,2% όλων των θανάτων μεταξύ των γυναικών και το 6,8% του συνόλου των θανάτων στους άνδρες παγκοσμίως.

«Οι κίνδυνοι για την υγεία που συνδέονται με το αλκοόλ είναι τεράστιοι» αναφέρει η γιατρός Emmanuela Gakidou του Ινστιτούτου Ανάλυσης Υγείας (IHME) της Ουάσιγκτον η οποία συμμετείχε στην έρευνα. Και συνεχίζει: «Ο μύθος ότι ένα ή δύο ποτηράκια την ημέρα είναι καλά για την υγεία είναι επικίνδυνος. Μόνο το μηδενικό αλκοόλ ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο ασθενειών».

Πηγή: www.tanea.gr

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια μεταβολική νόσος που χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές γλυκόζης στο αίμα. Η γλυκόζη είναι το απλό σάκχαρο που δίνει ενέργεια στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού. Ο διαβήτης αναπτύσσεται όταν ο οργανισμός δεν παράγει ή δεν χρησιμοποιεί αποτελεσματικά μια ορμόνη που ονομάζεται ινσουλίνη, η οποία βοηθά στην απομάκρυνση της γλυκόζης που «περισσεύει» στο αίμα. Το αποτέλεσμα είναι μακροχρόνια, εάν δεν προηγηθεί έλεγχος και ρύθμιση των επιπέδων αυτών, να προκληθούν σοβαρές επιπλοκές για την υγεία του ατόμου.

Σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη έχουν 50% πιθανότητα να υποβληθούν σε χειρουργικές επεμβάσεις, γεγονός το οποίο αποδίδεται στην αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα λόγω καρδιακών επιπλοκών και λοιμώξεων.

Παρακάτω εξηγούνται όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζουν οι ασθενείς πριν υποβληθούν σε μία χειρουργική επέμβαση.

Το στρες της χειρουργικής επέμβασης

Όπως είναι φυσιολογικό, πριν από μία επέμβαση το άτομο μπορεί να βιώνει έντονο άγχος. Σε αυτή την περίπτωση είναι χρήσιμο να συζητήσει με τον γιατρό του ώστε να λύσει όλες τις απορίες και για να το βοηθηθεί να διαχειριστεί το άγχος του. Γιατί με το στρες γενικότερα παρατηρείται αυξημένη έκκριση των σχετιζόμενων ορμονών στη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης και για λίγες μέρες ύστερα από αυτήν, με αποτέλεσμα να προκαλείται υπεργλυκαιμία και καταβολισμός πρωτεϊνών.

Η μεταβολική αυτή απορρύθμιση μπορεί να οδηγήσει σε:

Αυξημένη νοσηρότητα
Καθυστερημένη επούλωση
Μειωμένη απάντηση στη λοίμωξη
Αυξημένο καταβολισμό πρωτεϊνών
Ηλεκτρολυτικές διαταραχές

Προεγχειρητική προετοιμασία

Η εισαγωγή στο νοσοκομείο γίνεται τρεις ή και περισσότερες μέρες πριν την επέμβαση. Τόσο στο διάστημα αυτό όσο και πριν από αυτό, το άτομο θα πρέπει να φροντίσει για την ικανοποιητική γλυκαιμική ρύθμιση και να διακόψει ή να ελαττώσει το κάπνισμα. Ειδικότερα, συστήνεται:

Διακοπή ή ελάττωση του καπνίσματος τουλάχιστον έξι εβδομάδες πριν τη χειρουργική επέμβαση
Εκτίμηση της γενικής κατάστασης του ασθενούς και συνυπαρχόντων παθολογικών ευρημάτων
Αφαίρεση κοσμημάτων και τεχνητών οδοντοστοιχιών
Αφαίρεση χρώματος από τα νύχια
Ρύθμιση ηλεκτρολυτών
Ικανοποιητική ρύθμιση της γλυκόζης του αίματος και της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης πριν την εισαγωγή στο νοσοκομείο (< 150-180 mg/dl)
Μέτρηση γλυκόζης αίματος το προηγούμενο βράδυ
Παρακολούθηση της αρτηριακής πίεσης και των σφύξεων
Λήψη ειδικών οδηγιών από τον γιατρό για τη διαχείριση της φαρμακευτικής αγωγής

Τέλος, όπως πριν από κάθε χειρουργική επέμβαση το άτομο θα πρέπει να είναι νηστικό πριν την αναισθησία (τουλάχιστον έξι ώρες χωρίς τροφή και δύο ώρες χωρίς νερό) για την αποφυγή σοβαρών επιπλοκών.

Το χειρουργείο μπορεί να αναβληθεί σε περίπτωση που παρατηρηθεί σοβαρή υποπρωτεϊναιμία (χαμηλά επίπεδα πρωτεΐνης στο αίμα).

Μετά το χειρουργείο

Ύστερα από την επιτυχημένη ολοκλήρωση της χειρουργικής επέμβασης συχνός έλεγχος της γλυκόζης (κάθε 2 ώρες) και των ηλεκτρολυτών (κάθε 6-12 ώρες), ενώ ανά περίπτωση διαμορφώνεται και η λήψη της φαρμακευτικής αγωγής (ινσουλίνη και αντιδιαβητικά δισκία).

Μετά την έξοδο από το νοσοκομείο συστήνονται τακτική παρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου, συγκεκριμένες διατροφικές επιλογές, φυσική δραστηριότητα, διαχείριση του στρες και οδηγίες ως προς την αγωγή.

Η Κυριακή του Πάσχα πλησιάζει και οι περισσότεροι, παρά το γεγονός ότι το φετινό τραπέζι θα φιλοξενεί λιγότερα άτομα, φαίνεται ότι θα συνεχίσουν την παράδοση. Οι διατροφικές επιλογές όμως για τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη είναι σημαντικό να γίνονται με προσοχή.

Την περίοδο της νηστείας η διατροφή στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε τροφές-πηγές υδατανθράκων, για τις οποίες ο ασθενής θα πρέπει να προσέξει ώστε να μην επιβαρύνει τα επίπεδα σακχάρου στον οργανισμό του. Από την άλλη όμως ακολουθούν και 1-2 ημέρες “υπερφαγίας” που μπορούν επίσης να οδηγήσουν στην απορρύθμιση του σακχάρου.

Το παραδοσιακό μας τραπέζι περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία από φαγητά, τα οποία έχουν υψηλό θερμιδικό φορτίο, καθώς και υψηλά ποσοστά λίπους και χοληστερίνης. Είναι λοιπόν χρήσιμο για τα άτομα με διαβήτη να λάβουν υπόψη ορισμένες συστάσεις.

Κρέας

Γενικά στο πασχαλινό τραπέζι συνίσταται το κατσίκι από το αρνί, καθώς είναι λιγότερο λιπαρό. Τα 100 γραμμάρια άψητου κρέατος (αρνιού ή κατσικιού) δίνουν περίπου 370 θερμίδες με μεγάλη όμως συμμετοχή σε αυτές από λίπος. Είναι και τα δύο πηγές πρωτεΐνης υψηλής βιολογικής αξίας αλλά και βιταμινών (κυρίως Β), σιδήρου και φωσφόρου.

Αυγά

Σε ό,τι αφορά την κατανάλωση αυγών, το κάθε ένα που είναι μέτριου μεγέθους δίνει περίπου 75-80 θερμίδες, 6 γρ. πρωτεΐνης, 5 γρ. λίπους και κυρίως 215-230 mg χοληστερίνης. Είναι επομένως πηγή αρκετής ποσότητας λίπους και χοληστερίνης και γι’ αυτό θα πρέπει να περιοριστεί η κατανάλωσή τους, δεδομένου ότι στα ίδια γεύματα υπάρχουν και άλλες πηγές αυτών των διατροφικών στοιχείων.

Μαγειρίτσα

Όσον αφορά τη μαγειρίτσα, μια μερίδα μπορεί να δώσει μέχρι και 580 θερμίδες, ενώ έχει και μεγάλη περιεκτικότητα σε χοληστερόλη. Χρησιμοποιώντας μόνο τα ασπράδια και όχι ολόκληρο τον κρόκο ή μόνο έναν κρόκο από τα αυγά για το μαγείρεμα μπορεί να μειώσει αυτή την ποσότητα (κατά 213 mg ανά κρόκο). Στο μαγείρεμα επίσης προτείνεται και μια παραλλαγή της μαγειρίτσας, όπου αντί του συκωτιού μπορεί να χρησιμοποιηθούν κομμάτια κρέατος αρνιού από τα οποία έχει αφαιρεθεί το λίπος. Μειώνεται έτσι η περιεκτικότητα σε χοληστερίνη, δεδομένου ότι το συκώτι είναι πλούσιο σε αυτή.

Τσουρέκι

Το πασχαλινό τσουρέκι είναι πηγή πολλών υδατανθράκων και λίπους. Τα 100 γρ. δίνουν 408 θερμίδες, με 65,5 γρ. υδατανθράκων και 105 mg χοληστερόλης. Η χρήση γλυκαντικής ουσίας “επιτρέπει” στα άτομα με διαβήτη να το δοκιμάσουν μόνο σε μερίδες μέτριου μεγέθους.

Κλείνοντας, πρέπει να σημειωθεί ότι τα άτομα με διαταραγμένο λιπιδαιμικό προφίλ (υψηλά επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων) χρειάζεται να αποφεύγουν τα τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε χοληστερόλη και λίπος.

Food photo created by senivpetro – www.freepik.com

Το ακούτε συνέχεια από τους ειδικούς και νομίζω ότι η έκφραση αυτή έχει χάσει λίγο το νόημά της, αδίκως όμως, γιατί ακόμα είναι το μυστικό στη ρύθμιση της γλυκόζης αλλά και το αδυνάτισμα. Τα τακτά γεύματα ενεργοποιούν το βασικό μας μεταβολισμό και το σώμα αποφεύγει να εισέλθει σε κατάσταση stress, η οποία και θα πυροδοτήσει τις φλεγμονές του.

Επίσης όταν θα μείνουμε πολλές ώρες νηστικοί αργά ή γρήγορα θα καταλήξουμε να τρώμε ασταμάτητα μεγάλες ποσότητες αλμυρού ή γλυκού φαγητού ή και τα δύο. Μετά το γεύμα θα επακολουθήσει υπεργλυκαιμία και μεγάλο μέρος της τροφής θα αποθηκευτεί με τη μορφή του λίπους, αφού φυσικά το πάγκρεας θα αναγκαστεί να υπερλειτουργήσει παράγοντας μεγάλη ποσότητα ινσουλίνης για να οδηγήσει τη γλυκόζη της τροφής στα κύτταρά μας.

Το ανθρώπινο σώμα είναι φτιαγμένο να αποθηκεύει λίπος και δεν είναι λίγες οι φωνές που πιστεύουν πως έτσι κατάφερε να επιβιώσει το ανθρώπινο είδος πριν την γεωργική επανάσταση! Μετά από εκείνη την περίοδο σταματήσαμε να είμαστε τροφοσυλλέκτες και οδηγηθήκαμε στη κορυφή της τροφικής αλυσίδας, γεγονός όμως που δε κατάφερε να αλλάξει τη λειτουργία του οργανισμού.

Για αυτό επιμένουμε στα μικρά και συχνά γεύματα για να μην “νοιώσει” το σώμα το φόβο ότι θα μείνει νηστικό, οπότε αυτόματα και θα αποθηκεύσει την τροφή που θα του δώσουμε σε λίπος.

SOS!

Αν στα μικρά και συχνά γεύματα ξεπεράσουμε τις θερμίδες που χρειάζεται το σώμα μας τότε δε θα πετύχουμε την απώλεια βάρους
Πριν και μετά το σνάκ να καταναλώσουμε από 1 ποτήρι νερό γιατί αυτό θα γεμίσει το στομάχι μας πιο εύκολα και θα έχουμε πληρότητα
Επιλέγουμε για σνακ ένα φρούτο ή μπάρα δημητριακών, γιαούρτι, παστέλι, milkshake, φρούτο και 1 χούφτα ξηρούς καρπούς

Η διαλλειματική δίαιτα που τον τελευταίο καιρό είναι της μόδας και εφαρμόζεται με λάθος τρόπο από τους περισσότερους… δε συστήνεται ακόμα γιατί δεν έχουμε πολλές έρευνες που να μας δείχνουν ότι είναι σημαντικότερη από τη Μεσογειακή Διατροφή!

Συνεχίστε λοιπόν τα 5-6 γεύματα καθημερίνα ξεκινώντας με ένα νόστιμο πρωινό περίπου 30 λεπτά αφότου ξυπνήσετε. Στη συνέχεια ανα 2:30-3:30 ώρες θα πρέπει να υπάρχει κάποιο γεύμα. Το βραδινό σας καλό είναι να πραγματοποιείται 2 ώρες πριν κοιμηθείτε!

Και για αυτούς που κοιμούνται αργά ας προσθέσουν ακόμα ένα σνάκ!

Συνεχίζουμε στο σίγουρο μονοπάτι των συχνών και μικρών γευμάτων γιατί και μεγαλύτερη απώλεια βάρους έχουμε και γιατί με τον τρόπο αυτό καλύπτουμε τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ο οργανισμός μας!

Θανάσης Τσιούδας, Διατολόγος – Διατροφολόγος

Background photo created by freepik – www.freepik.com

Οι ασθενείς με ήπια συμπτωματολογία που σχετίζεται με το νέο κορονοϊό (Covid-19) και χωρίς σοβαρό υποκείμενο νόσημα (πχ καρδιακό/ αναπνευστικό νόσημα, νεφρική ανεπάρκεια, ανοσοκαταστολή) μπορούν σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) να νοσηλευθούν στο σπίτι.

Οι ασθενείς και τα μέλη των οικογενειών τους πρέπει να εκπαιδευθούν στο να εφαρμόζουν τα κατάλληλα μέτρα περιορισμού μετάδοσης της νόσου σε όλη τη διάρκεια της νοσηλείας στο σπίτι. Σε αυτή την κατεύθυνση ο ΕΟΔΥ συστήνει:

Διαμονή του ασθενή σε καλά αεριζόμενο δωμάτιο που χρησιμοποιείται μόνο από αυτόν
Περιορισμός των ατόμων που φροντίζουν τον ασθενή, ιδανικά ένα άτομο που δεν ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου. Δεν επιτρέπονται επισκέψεις
Διαμονή των υπόλοιπων μελών της οικογένειας σε διαφορετικό δωμάτιο και εάν αυτό δεν είναι εφικτό, τήρηση απόστασης τουλάχιστο 1m από τον ασθενή
Περιορισμός των μετακινήσεων του ασθενή στο σπίτι και καλός αερισμός των κοινόχρηστων χώρων
Χρήση απλής χειρουργικής μάσκας από το άτομο που φροντίζει τον ασθενή. Αποφεύγεται η επαφή των χεριών με τη μάσκα. Η μάσκα απορρίπτεται όταν είναι εμφανώς λερωμένη ή βρεγμένη καθώς και μετά τη χρήση. Στη συνέχεια εφαρμόζεται υγιεινή των χεριών
Εφαρμογή υγιεινής των χεριών μετά από κάθε επαφή με τον ασθενή ή το άμεσο άψυχο περιβάλλον του, πριν και μετά την προετοιμασία φαγητού, πριν το φαγητό και μετά τη χρήση της τουαλέτας (πλύσιμο με νερό και σαπούνι ή χρήση αλκοολούχου αντισηπτικού ανάλογα εάν τα χέρια είναι εμφανώς λερωμένα ή όχι)
Χρήση χειροπετσετών μιας χρήσης μετά το πλύσιμο των χεριών με νερό και σαπούνι. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό χρήση υφασμάτινης πετσέτας η οποία αντικαθίσταται όταν χρησιμοποιηθεί
Εφαρμογή αναπνευστικής υγιεινής από όλους, ιδιαίτερα από τον ασθενή, πάντα (κάλυψη στόματος και μύτης κατά τη διάρκεια βήχα ή φταρνίσματος, χρήση απλής χειρουργικής μάσκας, χαρτομάντηλων ή εσωτερικού του αγκώνα). Ακολουθεί υγιεινή των χεριών

Προσεκτική απόρριψη των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν για κάλυψη της μύτης και του στόματος ή σχολαστικό πλύσιμο στην περίπτωση που αυτά δεν είναι μιας χρήσης.
Αποφυγή άμεσης επαφής με σωματικά υγρά, ιδιαίτερα σάλιο, πτύελα ή άλλες αναπνευστικές εκκρίσεις και κόπρανα με γυμνά χέρια και εφαρμογή γαντιών μιας χρήσης. Ακολουθεί υγιεινή των χεριών
Τοποθέτηση των μολυσματικών υλικών του ασθενή (πχ γάντια, μάσκες, χαρτομάντηλα) σε σακούλα που δένει, μέσα στο δωμάτιο, πριν την απόρριψή τους μαζί με τα οικιακά απορρίμματα.
Αποφυγή επαφής με δυνητικά μολυσμένα αντικείμενα του ασθενή όπως πιάτα, ποτήρια, μαχαιροπήρουνα, πετσέτες, σεντόνια τα οποία μετά από σχολαστικό πλύσιμο επαναχρησιμοποιούνται
Καθαρισμός και απολύμανση επιφανειών και αντικειμένων στο δωμάτιο του ασθενούς καθημερινά με κοινό απορρυπαντικό ή σαπούνι, ξέπλυμα και στη συνέχεια απολύμανση με διάλυμα οικιακής χλωρίνης σε αναλογία 1:10
Καθαρισμός της τουαλέτας καθημερινά με το ίδιο διάλυμα
Τοποθέτηση λερωμένων ρούχων, πετσετών και κλινοσκεπασμάτων σε ξεχωριστό σάκο για τα άπλυτα με προσοχή, για αποφυγή επαφής με το δέρμα και τα ρούχα. Πλύσιμο στο πλυντήριο με κοινό οικιακό απορρυπαντικό σε υψηλή θερμοκρασία (60⁰C – 90⁰ C) και καλό στέγνωμα
Χρήση γαντιών και ρόμπας μιας χρήσης κατά τη διάρκεια καθαρισμού επιφανειών και αποκομιδής λερωμένων με σωματικά υγρά ρούχων, πετσετών και κλινοσκεπασμάτων. Ακολουθεί υγιεινή των χεριών
Παραμονή στο σπίτι των ασθενών μέχρι την υποχώρηση των συμπτωμάτων και μετά από ιατρική εκτίμηση και αξιολόγηση
Όλα τα μέλη της οικογένειας θεωρούνται στενές επαφές και παρακολουθούν την υγεία τους

Διαχείριση στενών επαφών

Άτομα που ήρθαν σε επαφή με ύποπτο για COVID-19 κρούσμα (πχ μέλη οικογένειας, επαγγελματίες υγείας) ή με επιβεβαιωμένο κρούσμα ιπαρακολουθούν την υγεία τους από την ημέρα της τελευταίας επαφής και για 14 ημέρες. Στην περίπτωση που εμφανίσουν συμπτώματα αναπνευστικής λοίμωξης (πχ πυρετό, βήχα, πονόλαιμο, δυσκολία στην αναπνοή) ή διάρροια, αναζητούν άμεσα ιατρική βοήθεια.

Σκόπιμη είναι η τακτική (καθημερινή) και κατά προτίμηση άμεση επικοινωνία των στενών επαφών με επαγγελματία υγείας για όλη τη διάρκεια της παρακολούθησης.

Τα άτομα που θεωρούνται στενές επαφές πρέπει να έχουν οδηγίες σχετικά με τον τρόπο μετάβασης σε συγκεκριμένη νοσηλευτική μονάδα εάν προκύψει ανάγκη.

Προηγούμενη ενημέρωση της νοσηλευτικής μονάδας που θα υποδεχτεί συμπτωματικό ασθενή πριν τη μετάβασή του
Χρήση από τον ασθενή απλής χειρουργικής μάσκας κατά τη μετάβαση του στη νοσηλευτική μονάδα
Αποφυγή χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς. Προτιμάται η χρήση ασθενοφόρου ή ιδιωτικού οχήματος με ανοιχτά τα παράθυρα
Εφαρμογή αναπνευστικής υγιεινής από τον ασθενή (κάλυψη στόματος και μύτης κατά τη διάρκεια βήχα ή φταρνίσματος, χρήση απλής χειρουργικής μάσκας, χαρτομάντηλων ή εσωτερικού του αγκώνα) καθώς και υγιεινής των χεριών. Τήρηση απόστασης τουλάχιστον 1μ. από τους γύρω του τόσο κατά τη διάρκεια της μετάβασης στη νοσηλευτική μονάδα όσο και κατά τη διάρκεια της αναμονής για εξέταση

Καθαρισμός και απολύμανση των επιφανειών που λερώθηκαν κατά τη διάρκεια της μετάβασης του ασθενούς στη νοσηλευτική μονάδα από αναπνευστικές εκκρίσεις ή άλλα σωματικά υγρά με κοινό απορρυπαντικό ή σαπούνι, ξέπλυμα και στη συνέχεια απολύμανση με διάλυμα οικιακής χλωρίνης σε αναλογία 1:10

Πηγή: eody.gov.gr
Woman photo created by freepik – www.freepik.com

H Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία (ΕΔΕ) σε εναρμόνιση με την Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη (IDF) με στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση του κορονοϊού από τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη και των προβλημάτων που ενδεχομένως προκύψουν, προχώρησε στην έκδοση ειδικών οδηγιών.

Είναι γνωστό πως τα άτομα με διαβήτη είναι πιο ευάλωτα στις λοιμώξεις και ειδικότερα έχει διαπιστωθεί πως έχουν 2-3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν από τον κορονοϊό, ανεξάρτητα από το αν συνυπάρχουν ή όχι άλλα προβλήματα υγείας. Σύμφωνα πάντως με το IDF για λόγους άγνωστους μέχρι σήμερα, η νόσηση από τον κορονοϊό φαίνεται ότι εξελίσσεται σχετικά ήπια στα νεότερα άτομα και ιδίως στα παιδιά με διαβήτη τύπου 1.

Παράγοντες κινδύνου

Σε γενικές γραμμές, παράγοντες οι οποίοι αυξάνουν τον κίνδυνο νόσησης στα άτομα με διαβήτη είναι οι κάτωθι:

κακή γλυκαιμική ρύθμιση (η υπεργλυκαιμία αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα)
μεγάλη διάρκεια του διαβήτη
έντονη παχυσαρκία
μεγάλη ηλικία
κάπνισμα
παρουσία χρόνιων επιπλοκών της νόσου (κυρίως από το καρδιαγγειακό σύστημα και τους νεφρούς)

Συμπτώματα

Συνήθως πρόκειται για ήπια νόσο και το 98% όσων μολύνονται επιβιώνουν. Από τα άτομα που νοσούν, πάνω από 80% εμφανίζουν ήπια συμπτώματα όμοια με του κοινού κρυολογήματος και μπορούν να αναρρώσουν στο σπίτι:

καταρροή
βήχας
πονόλαιμος
πονοκέφαλος
ανεξήγητη κούραση
πυρετός

Σε ποσοστό ~14% ο ιός εισβάλει βαθύτερα στους πνεύμονες και προκαλεί πνευμονία με σοβαρότερα συμπτώματα (δύσπνοια). Σε ποσοστό όμως ~5% η κατάσταση μπορεί να γίνει κρίσιμη με
εμφάνιση αναπνευστικής ανεπάρκειας, σήψης και ανεπάρκειας λειτουργίας όλων των ζωτικών οργάνων.

Προληπτικά μέτρα για προφύλαξη από τον κορονοϊό

Καλή γλυκαιμική ρύθμιση
Φυσική δραστηριότητα/άσκηση
Επαρκής ενυδάτωση, κατανάλωση τροφών ή ροφημάτων πλούσιων σε αντιοξειδωτικά (όπως φρούτα, λαχανικά, πράσινο τσάι) και αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων ενισχύουν την επάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος στην άμυνα του οργανισμού
Συχνό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό ή χρήση αλκοολούχου διαλύματος ειδικά πριν το φαγητό και μετά από επίσκεψη σε δημόσιους χώρους
Αποφυγή επαφών ή διατήρηση απόστασης (το λιγότερο 1 μέτρο) από ανθρώπους που έχουν συμπτώματα ή νοσούν εμφανώς. Κάλυψη της μύτης ή του στόματος με χαρτομάντιλο μιας χρήσης σε βήχα ή φτάρνισμα και στη συνέχεια απόρριψη του σε κάδο
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν συστήνει τη χρήση απλής χειρουργικής μάσκας στην κοινότητα σε όσους δεν έχουν συμπτώματα αναπνευστικού, ακόμα και σε περιοχές με κρούσματα κορονοϊού. Η χρήση μάσκας δεν μειώνει την σημασία των άλλων γενικών μέτρων πρόληψης της νόσου και μπορεί να οδηγήσει σε περιττό κόστος και προβλήματα προμηθειών
Διασφάλιση ότι υπάρχει άμεση πρόσβαση στα τηλέφωνα επείγουσας επικοινωνίας σε περίπτωση ασθένειας και οι ποσότητες φαρμάκων (ιδίως ινσουλίνης) και αναλωσίμων για τον αυτοέλεγχο της γλυκόζης είναι επαρκείς, ώστε να μην χρειαστεί έξοδος από το σπίτι
Περιορισμός των μη απαραίτητων επαφών και μετακινήσεων, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου συναθροίζονται περισσότερα από 4-5 άτομα

Εάν εκδηλωθεί νόσος

Σε περίπτωση που εκδηλωθεί νόσος και παρουσιαστούν συμπτώματα (ιδιαίτερα από το αναπνευστικό):
Να ενημερωθεί πρώτα ο θεράπων ιατρός πριν από την μετάβαση στο νοσοκομείο
Εάν δεν είναι δυνατή η επικοινωνία με τον θεράποντα, υπάρχει η δυνατότητα επικοινωνίας με τον ΕΟΔΥ στο τετραψήφιο τηλέφωνο 1135
Αν δοθούν τελικά οδηγίες παραμονής στο σπίτι, πρέπει να παρεμποδισθεί η μετάδοση του ιού σε όσους ζουν μαζί ή στους επισκέπτες
Ύπνος σε διαφορετικό δωμάτιο ή ξεχωριστό κρεβάτι και τη χρήση μάσκας, σημαντικό είναι να μην μοιράζονται τα σκεύη φαγητού (κουταλάκια, μαχαιροπήρουνα κ.λπ.)
Μετά το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών καλό είναι να χρησιμοποιούνται χάρτινες πετσέτες μιας χρήσης.
Εάν αυτό δεν είναι εφικτό, πρέπει να έχουν τη δική τους πετσέτα την οποία αλλάζουν όταν μουσκέψει (ο κορωνοϊός αγαπάει την υγρασία).

Όπως με όλες τις ιώσεις, στη νόσηση από τον κορονοϊό μπορεί να παρατηρηθεί απορρύθμιση του γλυκαιμικού ελέγχου. Σε τέτοιες περιπτώσεις απαιτείται άμεση επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό, διότι αυξάνονται οι ανάγκες του οργανισμού σε ινσουλίνη και χρειάζεται κατάλληλη τροποποίηση της φαρμακευτικής αγωγής και της διατροφής.

Γενικοί κανόνες

Επιβάλλεται επαρκής ενυδάτωση (τουλάχιστον μισό ποτήρι νερό κάθε ώρα) για την διατήρηση τόσο του κυκλοφορικού συστήματος όσο και του μεταβολισμού των κυττάρων σε καλή κατάσταση
Συχνός έλεγχος των επιπέδων της γλυκόζης στο τριχοειδικό αίμα με τις συσκευές αυτομέτρησης και προσπάθεια διατήρησης τους σε αποδεκτά επίπεδα (80-180 mg/dl) με τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού
Σε άτομα με διαβήτη τύπου 1, αλλά και τύπου 2 που ρυθμίζονται με σχήματα ινσουλινοθεραπείας, απαραίτητος είναι ο έλεγχος για παρουσία κετονών στο τριχοειδικό αίμα. Η αύξηση των κετονών υποδηλώνει εκτροπή του μεταβολισμού σε καύση λίπους αντί γλυκόζης και μπορεί να οδηγήσει σε οξέωση
Για τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 που λαμβάνουν αντιδιαβητικές αγωγές και είναι καλά ρυθμισμένοι, τα αποθέματα της ινσουλίνης στο πάγκρεας είναι σχετικά επαρκή και συνήθως δεν δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα κατά τη διάρκεια οξείας νόσου. Αν στα θεραπευτικά σχήματα υπάρχουν αναστολείς SGLT2 (δαπαγλιφλοζίνη, εμπαγλιφλοζίνη, καναγλιφλοζίνη), πρέπει να διακόπτονται άμεσα με την εμφάνιση της οξείας νόσου και να ξαναρχίζουν μετά την αποδρομή της. Η κατηγορία αυτή των φαρμάκων είναι εξαιρετικά αποτελεσματική στη ρύθμιση του διαβήτη και χρησιμοποιείται πλέον ευρύτατα (συχνά στο ίδιο χάπι μαζί με τη μετφορμίνη)
Οδηγίες για την αντιμετώπιση του διαβήτη στην οξεία νόσηση υπάρχουν στις «Κατευθυντήριες Οδηγίες για την Διαχείριση των Ατόμων με Σακχαρώδη Διαβήτη» της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας με ελεύθερη πρόσβαση στο site (www.ede.gr)

Πηγή: www.ede.gr

People photo created by jcomp – www.freepik.com

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημοσίευσε διευκρινίσεις σχετικά με «μύθους» που αναπαράγονται στο διαδίκτυο για τον κορονοϊό (Covid-19), αποκαλύπτοντας την αλήθεια που κρύβεται πίσω από αυτούς.

Υπάρχει σήμερα ειδική φαρμακευτική αγωγή για τη θεραπεία του κορονοϊού (Covid-19); Μπορεί ο ιός να μεταδοθεί σε ζεστά και υγρά κλίματα; Μπορούν τα κουνούπια με τα τσιμπήματα να μεταδόσουν τον ιό; Αυτά είναι μερικά από τα πιο συχνά ερωτήματα στα οποία απαντούν οι ειδικοί:

Μπορεί ο ιός να μεταδοθεί σε ζεστά και υγρά κλίματα;

Παρόλο που το κρύο και ο ξηρός αέρας τους χειμερινούς μήνες μπορεί να ευνοούν τη μετάδοση του ιού, δεν αποκλείεται η μετάδοση ακόμα και στα θερμά και υγρά κλίματα. Τα προληπτικά μέτρα ατομικής υγιεινής θα πρέπει να λαμβάνονται πάντα και να μην εφησυχάζουμε.

Μπορεί ο κρύος καιρός και το χιόνι να σκοτώσουν τον κορονοϊό;

Δεν υπάρχει κανένα τέτοιο στοιχείο. Συχνό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό ή με αλκοολούχα διαλύματα είναι το σημαντικότερο μέτρο προστασίας.

Η κατανάλωση σκόρδου βοηθάει στην πρόληψη της λοίμωξης Covid-19;

Το σκόρδο μπορεί να διαθέτει κάποιες αντιμικροβιακές ιδιότητες. Ωστόσο, δεν υπάρχει ένδειξη ότι η κατανάλωση σκόρδου έχει προστατευτική δράση έναντι του Covid-19.

Μόνο οι μεγαλύτεροι ή και οι νεότεροι είναι ευάλωτοι στο να κολλήσουν τον νέο κορονοϊό;

Όλες οι ηλικίες είναι εξίσου πιθανό να κολλήσουν τον νέο κορονοϊό. Οι μεγαλύτερες ηλικίες και τα άτομα με συνυπάρχουσες ασθένειες έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία να αρρωστήσουν σοβαρά αν προσβληθούν από αυτόν.

Είναι αποτελεσματικά τα αντιβιοτικά για την πρόληψη και τη θεραπεία του νέου κορονοιού;

Τα αντιβιοτικά δρουν έναντι των βακτηριών – όχι έναντι των ιών, ούτε έναντι του νέου κορονοϊού. Ωστόσο κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του ένας ασθενής μπορεί να λάβει αντιβιοτική αγωγή παράλληλα με τα αντιικά φάρμακα και την υποστηρικτική αγωγή ώστε να καλυφθεί το ενδεχόμενο βακτηριακής συλλοίμωξης.

Μπορεί το ζεστό μπάνιο να προλάβει τη λοίμωξη;

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν την προληπτική αξία του ζεστού μπάνιου στη λοίμωξη. Μάλιστα, το υπερβολικά θερμό νερό μπορεί να προκαλέσει ακόμα και θερμικά εγκαύματα. Ο ΠΟΥ τονίζει τη σημασία που έχει ο κανόνας : να μην ακουμπάμε με τα χέρια: μάτια, μύτη, στόμα.

Μπορεί να μεταδοθεί ο ιός με τα τσιμπήματα κουνουπιών;

Δεν υπάρχουν έως σήμερα σχετικές ενδείξεις. Ο νέος κορονοϊός SARS-CoV-2 μεταδίδεται κυρίως με μεγάλα σταγονίδια σιέλου που εκτοξεύονται κατά την ομιλία, το βήχα ή το φτέρνισμα.

Βοηθάνε τα αυτόματα μηχανήματα στεγνώματος χεριών στην αδρανοποίηση του ιού;

Όχι, δεν υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις. Αφού πλύνουμε τα χέρια μας με σαπούνι και νερό θα πρέπει να τα στεγνώνουμε είτε με χαρτί είτε σε αυτόματο μηχάνημα στεγνώματος χεριών.

Έχει προληπτικό ρόλο η χρήση ρινικών εκνεφωμάτων φυσιολογικού ορού στη μύτη;

Όχι, δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν τέτοιο όφελος.

Μπορεί η λυχνία απολύμανσης υπεριώδους ακτινοβολίας να αδρανοποιήσει τον ιό;

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν την ύπαρξη τέτοιου οφέλους και επιπλέον οι λυχνίες αυτές μπορεί να προκαλέσουν δερματικό ερεθισμό.

Πόσο αποτελεσματικοί είναι οι θερμικοί ανιχνευτές στην ανίχνευση ασθενών με τη νέα λοίμωξη;

Οι θερμικοί ανιχνευτές είναι αποτελεσματικοί στην ανίχνευση ασθενών που έχουν πυρετό, το οποίο μπορεί να είναι αποτέλεσμα λοίμωξης Covid-19 ή λοίμωξης από άλλο παθογόνο. Ωστόσο, οι θερμικοί ανιχνευτές δε μπορούν να ανιχνεύσουν ασθενείς που δεν παρουσιάζουν πυρετό ή βρίσκονται στην περίοδο επώασης του ιού.

Μπορούν τα σπέι αλκοόλ ή χλωρίνης στο σώμα να θανατώσουν τον κορονοϊό;

Όχι, δεν πρόκειται να θανατωθούν ιοί που έχουν ήδη εισέλθει στο σώμα.

Παρέχει προστασία το εμβόλιο έναντι του πνευμονιόκκκου έναντι του κορονοϊού;

Η απάντηση είναι σαφώς όχι. Τα εμβόλια έναντι μικροβίων που προκαλούν πνευμονία όπως του πνευμονιοκόκκου και της γρίπης δεν προσφέρουν προστασία προς τον κορονοϊό. Ο ιός SARS-CoV-2 είναι καινούριος και απαιτεί εξειδικευμένο εμβόλιο – πολλά υποψήφια βρίσκονται στη φάση προκλινικών και κλινικών μελετών, αλλά δεν αναμένεται να είναι ευρέως διαθέσιμα στην αγορά πριν την παρέλευση μερικών μηνών.

Υπάρχουν σήμερα ειδικά αποτελεσματικά φάρμακα για τον κορονοϊό;

Προς το παρόν δεν υπάρχει κάποιο τέτοιο φάρμακο. Η θεραπεία του νέου κορονοϊού είναι συμπτωματική, ενώ πολλά αντιϊκά βρίσκονται υπό κλινική αξιολόγηση και σύντομα θα έχουμε διαθέσιμα τα πρώτα αποτελέσματα.

Hand photo created by freepik – www.freepik.com

Ο νέος κοροναϊός ή κορονοϊός, που μονοπωλεί το ενδιαφέρον της επικαιρότητας την τελευταία περίοδο, είναι ένας ιός που έχει πάρει το όνομά του από τη χαρακτηριστική εμφάνισή του και προκαλεί συνήθως ήπια νόσο που μοιάζει με το κοινό κρυολόγημα.

Από άνθρωπο σε άνθρωπο ο ιός μεταδίδεται από τον αέρα με τα σταγονίδια του βήχα και του φταρνίσματος, με την προσωπική επαφή (π.χ., άγγιγμα χεριών), με το άγγιγμα μολυσμένων επιφανειών (π.χ. πόμολο πόρτας) και στη συνέχεια με το άγγιγμα του στόματος ή της μύτης, προτού κανείς πλύνει τα χέρια του, καθώς επίσης μέσω μολυσμένων κοπράνων.

Στο παρακάτω βίντεο από το Υπουργείο Υγείας εξηγούνται τα συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσουν όσοι νοσήσουν από τον κοροναϊό καθώς και το πώς μπορούμε να προστατευτούμε.

Water photo created by freepik – www.freepik.com

Newer Posts

Older Posts